Ежелгі Грекия: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
]]}}]] |
уикилендіру |
||
1-жол:
{{уики}}
Ежелгі грекия. ▼
== Грекия қала-мемлекеттері. == === Полис - қала-мемлекеті. === === Ежелгі Спарта. === Экономикаалық жағынан Спарта қолөнер мен саудасы нашар дамыған, рулық қатынастар сақталған аграрлық қауым болды. Сәулет өнері мен өнерге мән берілмеді. Заңдар өте қатал болып, тәуелді халықты аяусыз қанады. Б.з.б. 6 ғасырдың аяғында Спарта Пелопоннес одағын басқарып, бүкіл Грекияда билік жүргізу үшін Афинымен Пелопоннес соғысын (б.з.б. 431 – 404) жүргізді. Спарта жеңіске жетіп, біраз уақыт Грекияда үстемдік құрды. Бірақ билеушілердің ішкі дағдарысы Спартаның соғыс күшін әлсіретті. Ол б.з.б. 371 – 362 жылы болған соғыстарда өз қарсыластарынан күйрей жеңілді. Б.з.б. 338 жылы Спарта Македонияға, ал 146 жылы Римге бағынып, мемлекет ретінде жойылып кетті.▼
Тарихы▼
▲
XI ғасыр б.з.б — Спарта қала-мемлекет құрылуы.▼
X ғасыр б.з.б — Дорийліктер Лакония территориясын жаулады. Жарты тұрғын-ахэйліктерді периэктерге айналдырды(Политикада күші жоқ, бірақ тәуелсіз азамат), ал қалғандарын илоттарға айналдырды(мемлекеттік құл); дорийліктер билеуші спартиаттар болды.▼
▲== Тарихы ==
IX ғасыр б.з.б — Ликург басқару заңдары Спартаны әскери күшті мемлекетке айналдырды.▼
▲* XI ғасыр б.з.б — Спарта қала-мемлекет құрылуы.
743 — 724 жылдар б.з.б — Бірінші Мессения соғысы. Спарта Мессенаның бір бөлігін жаулады.▼
▲* X ғасыр б.з.б — Дорийліктер Лакония территориясын жаулады. Жарты тұрғын-ахэйліктерді периэктерге айналдырды(Политикада күші жоқ, бірақ тәуелсіз азамат), ал қалғандарын илоттарға айналдырды(мемлекеттік құл); дорийліктер билеуші спартиаттар болды.
685 — 668 жылдар б.з.б — Екінші Мессения соғысы. Спарта Мессенанны түгелдей жаулады.▼
▲* 743 — 724 жылдар б.з.б — Бірінші Мессения соғысы. Спарта Мессенаның бір бөлігін жаулады.
480 жыл б.з.б. — Фермопиль шайқасы. 300 спарталықтар ерлігі.▼
▲* 685 — 668 жылдар б.з.б — Екінші Мессения соғысы. Спарта Мессенанны түгелдей жаулады.
479 жыл б.з.б. — Платея түбіндегі шайқас. Спарталықтар мен одақтас мемлекеттердің жеңісі. ▼
▲* 480 жыл б.з.б. — Фермопиль шайқасы. 300 спарталықтар ерлігі.
▲* 479 жыл б.з.б. — Платея түбіндегі шайқас. Спарталықтар мен одақтас мемлекеттердің жеңісі.
460 — 445 жылдар б.з.б — Пелопоннесс соғысы. Афина мен Спартаның 30 жылға соғыс тоқтату келісімі.▼
* 479 — 464 жылдар б.з.б — Тегеатидамен соғыс, Спартаның жеңуімен аяқталады.
457 жыл б.з.б — Танагр түбіндегі шайқас. Спарталықтар мен одақтас мемлекеттердің жеңісі.▼
▲* 460 — 445 жылдар б.з.б — Пелопоннесс соғысы. Афина мен Спартаның 30 жылға соғыс тоқтату келісімі.
427 жыл б.з.б — Спарталықтардың Платейді жаулап, тұрғындардың көп бөлігін жойды.▼
* 431 — 404 жылдар б.з.б — Пелопоннесс соғысы. Спарталықтар афиндықтарды жеңіп Грекиядағы доминантты мемлекет болды.
422 жыл б.з.б — Амфиполе түбіндегі шайқас. Спарталықтар мен одақтас мемлекеттердің жеңісі.▼
▲* 427 жыл б.з.б — Спарталықтардың Платейді жаулап, тұрғындардың көп бөлігін жойды.
* 425 жыл б.з.б — Пилос түбіндегі спарталықтардың жеңілісі.
▲
245 — 241 жылдар б.з.б — Агис реформасы сәтсіз аяқталды.▼
* 331 жыл б.з.б — Спарта и Македония соғысы.
235 — 221 жылдар б.з.б — Клеомен реформасы сәтті орындалғанымен макендон патшасы Антигон III Спартадан Селласия түбіндегі шайқаста жеңілгеннен кейін реформаны алып тастады.▼
▲
▲* 245 — 241 жылдар б.з.б — Агис реформасы сәтсіз аяқталды.
▲* 235 — 221 жылдар б.з.б — Клеомен реформасы сәтті орындалғанымен макендон патшасы Антигон III Спартадан Селласия түбіндегі шайқаста жеңілгеннен кейін реформаны алып тастады.
220 — 217 жылдар б.з.б — Одақтастар соғысы. Спарта Этолия одағымен бірге Эллиндық одаққа қарсы соғысы.▼
▲* 220 — 217 жылдар б.з.б — Одақтастар соғысы. Спарта Этолия одағымен бірге Эллиндық одаққа қарсы соғысы.
204 жыл б.з.б — спарталықтар жаулауға тырысты Мегалополь.▼
* 215 — 205 жылдар б.з.б — Бірінші Македония соғысы.
201 жыл б.з.б — спарталықтар Мессенияға шабуылдайды, бірақ Тегейден жеңіліске ұшырайды.▼
* 207 жыл б.з.б — Мантинея түбіндегі шайқас. Спарталықтардың ауыр жеңілісімен және патша Маханида өлімімен аяқталды.
195 жыл б.з.б — Лакония соғысы, Спарта жеңілісі және Ахей одағына қосылуы.▼
▲* 204 жыл б.з.б — спарталықтар жаулауға тырысты Мегалополь.
147 жыл б.з.б — Спарта Ахей одағынан шығып Римнен қолдау алып отырады. Ахей соғысы басталды..▼
▲* 201 жыл б.з.б — спарталықтар Мессенияға шабуылдайды, бірақ Тегейден жеңіліске ұшырайды.
146 жыл б.з.б — бүкіл Грекия Рим империясының астында қалып Ахей провинциясына айналды. Кезіндегі атақтары үшін Спарта мен Афина өздерінің территориясы аумағында өз өзін билеу құқығын алады. ▼
▲* 195 жыл б.з.б — Лакония соғысы, Спарта жеңілісі және Ахей одағына қосылуы.
▲* 147 жыл б.з.б — Спарта Ахей одағынан шығып Римнен қолдау алып отырады. Ахей соғысы басталды..
▲* 146 жыл б.з.б — бүкіл Грекия Рим империясының астында қалып Ахей провинциясына айналды. Кезіндегі атақтары үшін Спарта мен Афина өздерінің территориясы аумағында өз өзін билеу құқығын алады.
=== Афины мемлекеті. ===
▲ Афина қаласы ежелгі өркениет орталықтарының бірі, Грекияның астанасы. Эгей теңізінің жағасында, Аттика түбегіндегі төбелі жазықта орналасқан. Ол өзімен іргелес жатқан ең ірі теңіз порты — Пиреймен қосылып, үлкен Афинаны құрайды (аум. 433,28 км2). Афина — Жерорта теңізінің жағалауындағы ең ірі қалалардың бірі. Тұрғыны 3,4 млн. адам (1994). Климаты жерортатеңіздік (жазы — ыстық, қуаң, қысы — жылы, жаңбырлы), қаңтар айының орташа температурасы 90С, шілде айының орташа температурасы 270С. Ежелгі Грекия тарихында Спартамен қатар жетекші рөл атқарған қала-мемлекет. Қала әйел құдай Афина Палладаның (Зевстің қызы) есімімен аталған. Қала-мемлекеттің қалыптасу тарихын баяндайтын негізгі еңбек — Аристотельдің “Афина политиясы”. Афиналықтар шежіресі бойынша, қала Афина акрополінің төңірегінде (бұл жерде микен дәуірінің кезінде-ақ бекініс тәрізді елді мекендер мен б.з.б. 16 — 13 ғасырларда салынған сарайлар болған) таңдаулы рулық қауымдарды біріктірудің нәтижесінде пайда болған. Б.з.б. 5 ғасырдың 2-жартысында бұған дейін бірнеше әлеуметтік-саяси реформаларды басынан өткерген Афина мәдени гүлденудің (“Периклдің алтын ғасыры” деп аталатын) ең биік деңгейіне жетті. Афинада көрнекті ғалымдар, суретшілер мен ақындар: тарихшы Геродот, философ Анаксагор, мүсінші Фидий, ақындар Эсхил, Софокл, Еврипид, комедияшы Аристофан өмір сүрді. Афиналық жазушылардың тілі — аттика диалектикасы бүкіл эллиннің әдеби тіліне айналды. Әсем үйлер салынды. Гипподам жобасы бойынша салынған тұтас бекіністің Акрополь ансамблін құрайтын негізгі ғимараттары — әлемдік сәулет өнерінің озық үлгілерінің бірі Парфенон храмы (б.з.б. 438 — 447 жылдары салынған), Фидийдің мүсіндері, т.б. бейнелеу өнерінің туындылары кейінгі ғасырлар суретшілері үшін шеберлік мектебі іспеттес болды. Алайда, “алтын ғасыр” ұзаққа созылған жоқ. Афина.
Адамзат өркениеті ошағының бірі болған Афина ішкі жанжалдардың, алауыздықтың салдарынан, 176 жылы Римнің қол астына өтті. Рим үстемдігіне қарсы бас көтерген Афинаны Корнелий Сулланың әскерлері жаулап, қалаларын қиратты. Б.з. 3 ғасырында сыртқы жаулардың шапқыншылығынан Афина біржола дербестігін жоғалтты. Қазіргі Афинада ежелгі грек, рим заманы мен орта ғасырлардың сәулет ескерткіштері жақсы сақталған.
== Ежелгі === Грек мүсіндер. === === Зевстің алтың мүсіні. === === Ежелгі грек театры. === === Комедия. ===
▲ Қазір біз қолданатын "трагедия" және "комедия" сөздері Ежелгі Грекияда өткен мерекелерден шыққан. "Трагедия" сөзі гректің екі сөзінен алынған: "трагос" — теке және "одэ" — өлең, ән, яғни "текелер әні" деген ұғымды береді. Бұл ат бізді Дионистің серіктері — сатирлерге әкеледі. Сатирлер адам мен текенің қосындысынан тұрады: денесі адамдікі болғанымен, текенің мүйізі, сақалы, тұяқтары, құйрығы, жүні, т.б. белгілерін жапсырып алған.
▲ Комедия.
▲ "Комедия" сөзі "комос" — Диониске арналған мейрамдағы көшеде қыдырып жүрген қызу әрі көңілді халық және "одэ" — өлең, ән деген ұғымдардан шығып, қыдырып жүрген халықтың әні деп аударылады. Гректің ақындары —Эсхил, Софокл, Еврипид, Аристофанның шығармалары грек халқының қоғамдық-саяси және рухани өмірін жан-жакты көрсетті. Театр ойындары ашық далада өткізілді. Театр ғимараты орхестрен (дөңгелек алаң), театрыннан (көрермендер орны) және скенадан (алғашқы актерлердің киініп, сахнаға шығуына прпалған жай палатка) кұралды. Ежелгі Грекия театрларына көп көрермен сыятын.
Мысалы, Дионистің Афиныдағы театры 17 мың пдамға арналса, Эпидаврдағы театрға 10 мыңдай адам бара алатын. Көрермендерге — бүкіл Афины азаматтарына театр ойын-сауықтарына бару үшін мерекелік ақша берілетін, ал олар сол ақшаға отыратын орындары көрсетілген арнаулы темір жетондарды сатып алатын. Қойылымдар таңертең басталып үш күнге созылатындықтан, көрермендер тамағы мен сусындарын өздерімен арқалап әкелетін.
== Дереккөздер ==
<references/>
== Сыртқы сілтемелер ==
*
[[Санат:Ежелгі грекия]]
[[Санат:Грекия тарихы]]
|