Мұхаммед әл-Бұхари: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
47-жол:
Аллаһ тағаланың оған кереметтей есте сақтау қабілетін дарытқаны оныңжас кезінде-ақ белгілі болған. Ол алты жасында-ақ Құранның көптеген сүрелерін жаттап алған. Хамид ибн Исмаил: «Әл-Бұхари Басрада, ол кезде балаң жігіт шағы, бізбен бірге хадис білгірлері саналған әртүрлі ғұламалардың сұхбатына қатысып жүрді, бірақ ол еш нәрсені жазып алмайтын. Біраз күндерден кейін оған «Сен бізбен бірге әртүрлі ғұламаларға барасың да, еш нәрсе жазбайсың. Неге бұлай етесің?» дедік. Он алты күн өткен соң ол бізге «Сендер тым көп сөйлеп, мазамды алдыңдар! Қане, не жазғандарыңды көрсетіңдерші» деді. Біз өзіміз жазған он бес мыңнан астам хадистерімізді алып ұсындық. Сонда ол оның бәрін жатқа айта бастады, тіпті біз қателерімізді оның айтқанына қарап түзетуге кірістік. Сосын ол: «Мені ғұламаларға уақытты босқа өткізіп, еріккеннен барып жүр деп ойлайсыңдар ма?»—деді. Содан кейін ешкімнің одан оза алмасына көзіміз жетті»,—деген.
Әлі мұрты да тебіндемеген балаң жігіт шағында әл-Бұхаридан хадис тыңдағысы келген Басра тұрғындары соңынан қалмай, отыруға мәжбүрлеп, одан хадис тыңдайтын және олардың көпшілігі оның айтқандарын жазып алатын.
Әл-Бұхаридың ерекше есте сақтау және айна-қатесіз дәл айту қабілетіне ие екендігінің тағы бір дәлелі оның Самарқанда төрт жүздей мухаддиспен кездескені туралы хабарда көрінеді. Олар Шам мен Ирак аймағындағы хадистердің иснадтарын араластырып, бір хадистің иснадын басқа хадистің мәтініне тіркеп, әл-Бұхариға оқып бергенде, ол қайсы мәтіннің қай иснадқа тиісті екенін Сахих әл-Бұхари көрсетіп, бәрін реттеп шыққан. Олардың ешқайсысы бірде-бір иснадтан не мәтіннен қателік немессе дәлсіздік таба алмаған. Осы секілді оқиға Бағдатта да қайталанған. Оның бір рет оқып шыққан кітабын жатқа соғатыны туралы да көптеген хабарлар бар. <ref>Сахих әл-Бұхари / Ауд. Қ. Спатай. —Алматы: «Кәусар-саяхат» ЖШС, 2009. 7,8-бетбеттер. ISBN 978-601-7016-05-0</ref>
 
==Имамның қадір-қасиеттері==
Имам әл-Бұхари өз өмірін бүтіндей ғылым мен құлшылыққа арнады. Ол: «Мен ешуақытта ешкімнен бір дирһам құнындай нәрсе сатып та алған емеспін және ешкімге бір дирһам құнындай нәрсе сатқан да емеспін»,—деп жиі айтатын. Бірде әл-Бұхаридан оның қалай нан сатып алатыны жайлы сұрағанда: «Мен оны біреуге тапсырамын. Сол сатып әкеп береді»,—деп жауап қайтарыпты.
Имам өте арлылығымен, өжеттігімен, жомарттығымен, тақуалығымен, фәни дүниені тәрк етуі және мәңгілік өмірге ұмтылуымен ерекшеленген. Ол өзінің қадір-қасиеті мен абыройының аяқасты етілуіне жол бермеген. Сол замандағы әмірдің бірі баласының әл-Бұхаридан білім алғанын қалап, имамды алып келу үшін кісі жібергенде, ол әмірге «Білім іздеуші білім иесіне өзі келуі тиіс» деп сәлем жолдап, оған барудан бас тартқан. Бәкір ибн Мунирдің: «Бір күні Бұхараның әмірі Халид ибн Ахмад әз-Зухали имам Мұхаммед ибн Исмаил әл-Бұхариға «Маған «әл-Жамиъ», «әт-Тарих» және басқа да кітаптарыңды алып кел, не жазғаныңды өз аузыңнан естиін» деп сәлем жолдап, кісі жібереді. Сонда әл-Бұхари оған жіберген адамы арқылы «Ақиқатында, мен білімді адамдардың есігіне апарып қорламаймын, егер білімнен әлденеге мұқтаж болсаң, онда мешітіме немесе үйіме өзің кел» деп жауап қайтарады»,—дегені туралы хабар бар. Басқа бір деректе: әмір әл-Бұхариға тек өзінің балаларын ғана хадиске үйретуді және ол мәжіліске басқа ешкімнің қатыспауын талап етіп кісі жұмсағанда, имам «Мен хадис тыңдауға біреулерді қатыстырып, екінші біреулерді қатыстырмай қоя алмаймын» деп сәлем жолдапты.
Ол күндіз жиі ораза тұтып, түндерін құлшылыққа арнап, Құран оқитын әсіресе қасиетті рамазан айында ғибадатты арттыра түсетін. Әбу Бәкір әл-Бағдади Мәсих ибн Сағидтың: «Рамазанның алғашқы түні кіре салысымен Мұхаммед ибн Исмаил әл-Бұхаридың үйіне жолдастары жиналатын да, ол әр ракағатта Құранның жиырма аятынан оқып, солармен бірге намаз оқитын және Құранды қатым қылғанша осылай жалғасатын»,—деп айтқанын баяндайды.
Бір күні намаз оқып жатқанында имамның он жеті жерінен ара шағады. Намазын аяқтаған соң: «Қараңдаршы, намаз кезінде мені не мазалағанын»,—дейді. Адамдар қараса, денесінің он жеті жерінде араның шаққан ізі бар екен, имам сонда да намазын үзбепті. <ref>Сахих әл-Бұхари / Ауд. Қ. Спатай. —Алматы: «Кәусар-саяхат» ЖШС, 2009. 8-бет. ISBN 978-601-7016-05-0</ref>
 
==Имам әл-Бұхари туралы ғұламалардың пікірлері==
Имам әл-Бұхари туралы онымен замандас өмір сүрген ғұламалардың көпшілігі өте жақсы пікірде болған. Мысалы, оның хадис ғылымы саласында «Мүміндердің әміршісі» деген лақап атты иеленгенін айтсақ та жеткілікті. Бұл пікірге ешкім де қарсылық танытпаған. Бірде имам Муслим оның маңдайынан сүйіп: «Уа, ұстаздардың ұстазы, мухаддистердің мырзасы және хадистер ақауының емшісі, аяғыңды сүюіме рұқсат ет!»—деп, оған кездесудің өтеуі <ref>Бұл жерде мәжіліс не кездесудің соңында айтылатын сөздер меңзелген. Мүміндердің анасы Айша (Аллаһ оған разы болсын): «Аллаһ елшісі біреумен жолығып, Құран оқыса не ғибадат жасаса, соңында міндетті түрде: «Субханәкә, Аллаһумма, уә бихамдикә, әшһәду әллә иләһә иллә Әнтә, әстағфирукә, уә әтубу иләйкә (Сені дәріптеп, мадақтаймын, Аллаһым! Сенен өзге құдай жоқтығына куәлік беремін, Өзіңнен кешірім өтінем және Өзіңе тәубе қыламын)»,—деп айтатын»,—деген.</ref> жайлы хадиске қатысты сұрақ қойғанда, әл-Бұхари бұл хадистің олқылығын көрсетіп береді. Сонда Муслим: «Сені күншіл ғана жек көруі мүмкін! Бұл дүниеде саған тең келер ешкімнің жоғына куәлік беремін»,—депті.
Биндар: «Мухаддистердің ең көрнектілері төртеу: рейлік—Әбу Зурға, нишапурлық—Муслим, самарқандық—әд-Дәрими және бұхаралық—әл-Бұхари»,—деп айтқан. Имам Ахмад: «Хорасандда оған тең келер ешкім болған емес»,—депті. Әли ибн әл-Мәдини: «Әл-Бұхари ешуақытта өзіне тең келер ешкімді кездестірген емес»,—десе, Исхақ ибн Раһауайһ: «Егер ол Хасанның кезінде өмір сүрсе де, адамдар оның хадистеріне және дүниетанымы мен фиқһқа қатысты біліміне сөзсіз мұқтаж болар еді»,—деген. Әбул-Аббас әд-Дағлауи Бағдад тұрғындарының әл-Бұхариға «Сен мұсылмандармен бірге тұрғанда олардан игілік кетпейді. Өзіңнен кейін сенен жақсы табылмайды, сенің орның әрдайым ойсырап тұрады» деген сөздер жазылған жолдау хат жібергенін айтады. Әбу Хатим әр-Рази: «Расында, ол—Бағдадқа келгендердің ең білімдісі»,—депті. Ибн Хузайма: «Мен бұл дүниеде Аллаһ елшісінің хадистері саласында әл-Бұхаридан артық хабары бар және хадистерді одан көбірек білетін ешкімді көрмедім»,—деп баға берген. Ал әт-Тирмизи: «Мен Иракта да, Хорасанда да тарихты әл-Бұхаридан артық білетін және хадистердің олқылықтары мен иснадын одан артық талдайтын бірде-бір адамды көрмедім»,—деген.
 
== Пайдаланған әдебиет ==