Уикипедия

Уикипедия:Мақала шеберханасы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
Өңдеу түйіні жоқ
вандализм
1-жол:
{{Article wizard|1=boxed|2=plain|3=plain|4=plain|5=plain|6=plain|content=
Биотехнология
{{shortcut|УП:МШ}}
1. Клеткалық биотехнология, оның объектілері және дамуының қысқаша тарихы мен этаптары.
'''Мақала өңдеу шеберханасына қош келдіңіз!''' Бұл шеберхана жаңа мақалаларды бастауға және оларды дамытуға көмектеседі. Алғашқы 6 қадамнан кейін мақаланы өңдеу бетіне жетесіз. Аталған 6 қадамның бірінен екіншісіне өту үшін алдыңғы қадамды орындау қажет. <!-- Егер осыған байланысты сұрақтарыңыз пайда болып жатса, онда жаңадан бастаушыларға арналған [[Форум]]ға қатысуға болады. -->
{{clear}}
{{Quote box2
|width = 58%
|border = 0px
|align = left
|bgcolor = #F8FCFF
|fontsize = 1em
|title_bg = #ffffff
|title_fnt =
|title =
|halign = top
|quote = &#13;
==== Егер Сіз тіркелмеген болсаңыз ====
Сіз бұл жобаға тіркеле аласыз, тіркелу қауымдастықтың басқа мүшелерімен қарым қатынасты жеңілдетеді. Тіркелмеген қатысушыларға техникалық шектеулер қойылған:
{{Article wizard/button2|[[Special:UserLogin/signup|Тіркелу]] <small><br />содан кейін осында оралу.</small>}}{{-}}
 
 
Биотехнология - биологиялық процестер мен объектілерді пайдалануға негізделген, экономикалық жағынан тиімді де маңызды заттар өндіру және жоғары өнімділігі бар микроорганизмдер штаммдарын алу, өсімдіктердің сорттары мен формларын, жануарлар асыл тұқымдарын шығаратын ғылым мен өндірістің жаңа бағыты.
Жұмысты бастау:
«Биотехнология» деген түсініктеме бірінші рет 1917 жылы шошқа етін өндеу үдіріске толық мінездеме берген Венгрия инженері Карл Эрекимен қолданылған. К.Эреки сөзі бойынша: «Биотехнология – ол тірі жандардың көмегімен өткізілетін жұмыстар».
{{Article wizard/button wizard|image size=30px|Пән|Шеберхана жұмысын бастау}}
Биотехнология дамуын қарастырғанда келесі заңдылықты байқап өтуге болады: ХХ-шы ғасырдың 60-шы жылдарына дейін көбінесе көбею саласында зерттеулер өткізілген (жасанды ұрықтандыру, суперовуляция, ұрықтарды қайта отырту). 60-шы жылдардың соңында және 70-ші жылдардың басында биотехнология өз зерттеулерін жасұшалардың технологияларының саласында қадағалап өткізеді. Олар келесі зерттеулер: экстракорпоралдық ұрықтандыру, өсіру, гаметалармен жасұшаларды төмен температураларда ұзақ уақыт сақтау. Ал 1973 жылдан бастап биотехнология молекулярлық зерттемелерге қатысады.
 
Биотехнология саласының мақсаты – коммерциялық өнімді дамыту. Сондықтан биотехнологияның негізінде экономика жатыр. Экономика жағдайлары жоғары мемлекеттерде биотехнология дамуыда өте жақсы деңгейде. Олар келесі мемлекеттер: Америка Құрамы Штаттар, Ұлы Британия, Германия, Франция, Нидерланды, Жапония. Жалпы биотехнологиялық өнімдердің 50 пайызы Америкалық Құрамы Штаттарына, 20 пайызы Европаға, 11 пайызы Жапонияға, 9 пайызы қалған мемлекеттерге келеді. Биотехнология адамзатқа келесі пайдалы жағдайларды тұдырады:
}}
- инфекциялық, нәсілдік ауруларды анықтап, емдеп, келешекте болдырмау;
{{Quote box2
- антибиотиктерді, полимерлерді, аминқышқылдарды, ферменттерді және басқа тағамдық қоспаларды өңдейтін микроағзаларды дамыту;
|width = 35%
- паразиттік, вирустік ауруларға төзімді өсімдіктердің түрлерін шығару;
|border = 1px
- тез өсіп жететін, ауруларға қарсы тұра алатын мүмкіншіліктері жоғары жануарлардың көмегімен асыл тұқымдық малшаруашылықты дамыту;
|align = right
- қоршаған ортаны кірлететін себептерден босату.
|bgcolor =
Биотехнология ғылымының жетістіктері мен мүмкіншіліктері:
|fontsize = 1em
1 ғылыми-техникалық прогрестің қуатты корғаушы күші болып келе жатыр;
|title_bg = #dddddd
2 биологиялық процестер мен объектілерді пайдаланып экономика жағынан манызды заттарды (антибиотиктер, витаминдер, ферменттер, амин кышкылдары, белоктар, нуклеотидтер, стероидтар, алкалоидтар, интерферон, гормондар, вакциналар, моноклондық антиденелер, биопестицидтер, биогаз т.с.с.) шығаратын өндірістің ерекше бір саласы болып қалыптасты;
|title_fnt =
3 азық-түлік, фармацевтикалық, химиялық өнеркәсіптері мен ауыл шаруашылығының болашақта дамуы биологиялық технологияларсыз мүмкін емес.
|title = Мақала өңдеу негізі
4 ол биоинженерия әдістерін қолданып өсімдіктердің жаңа, өнімділігі жоғары сорттарын шығару;
|halign = top
5 әдістер негізінде ерекше бағалы генотиптердің банктері жасалуда;
|quote = [[File:Circle-information.svg|Circle-information|50px|left|Ақпарат|link=]]
6 өсірілетін клеткалар жөнінде мағлұмат көбейген сайын олардың негізінде жаңа биотехнологиялық әдістер мен процестерді жете зерттеп дайындап, өнеркәсіпте кеңінен қолдануға болады;
 
7 көптеген ғылымдардың түйісуі арқасында пайда болды. Сондықтан оның дамуы биологияның көптеген салалары бойынша (цитология, эмбриология, микробиология, молекулалық және клеткалық биология) терең және де жан-жақты жүргізілген зерттеулер негізінде алынған ғылыми мәліметтерге, жетістіктерге тығыз байланысты.
Ең алдымен жобада бар мақалаларды өңдеп үйреніңіз. Содан кейін ғана жаңа мақала бастауыңызды сұраймыз. Біз үшін мақаланың шынайы және мүмкіндігінше толық әрі бейтарап болуы маңызды, қайнаркөзі көрсетілмеген еңбектер жойылатын болады. Негізгі бас ережелерді түсіну арқылы викиәлеміндегі қабілеттеріңіз бен біліктігіңіздің артатыны сөзсіз. Сондықтан Уикипедия ережелерін қарап шығуға және оларды түсініп алуға кеңес береміз. <br />Мақала өңдеу негізін меңгеру үшін келесі бетті қараңыз:.
Биотехнология биологиялық білімді практикада қолданып, адамзат алдында тұрған мынадай көкейтесті мәселелерді шешуге жол ашады: азық-түлікпен, дәрі-дәрмекпен, жаңа энерго-ресурстармен қамтамасыз ету және де экологиялық жағдайды жаксарту. Биотехнология, сөзсіз, XXI ғасырдың жоғары дәрежелі технологияларына жатады.
|salign =
Қазіргі кезде биотехнология ғылыми – техникалық үрдістердің негізгі басым бағыттарының бірі болып табылады. Биология және техника ғылымдары, генетикалық және ұлпалық инженерия салаларының жетістіктері негізінде адамзат өмірінің деңгейін айтарлықтай жоғарылату тірі ағзалардың барлық мүмкіншіліктерін пайдалануға болады. Биотехнологиялық өнімдерді өндіру арқылы өндірістік – технологиялық , экологиялық және әлеуметтік – экономикалық өзекті мәселелерді жақын аралықтарда және стратегиялық жоспарлар құру арқылы шешіледі.
|source =
Әрбір елдер, оның ішінде Қазақстан Республикасы үшінде ұлт саулығын, экономиканың тұрақтылығын және қорғаныс қабілеттілігін арттыру өте маңызды, әрі күрделі мәселе болып отыр. Бұл мәселені шешуде биотехнологияға басты назар аударылуы тиіс. Әсіресе, биотехнология ауыл шаруашылығы өндірісіне кеңінен қолдануға бағытталу қажет. Өйткені, біздің еліміздің стратегиялық мақсаттарында халық шаруашылығы осы салаға көп көңіл бөледі.
}}
Биотехнология ағзаның биохимиялық, физиологиялық, қайта орнына келу мүмкіншіліктерін зерттеп, оның нәсілдік қорларымен қолданып, барлық биологиялық бағдарламаларды түзетуге мүмкіндік болатын жолдарды табуға жағдайлар тудырады.
{{Article wizard/feedback}}
Биотехнологиялық зерттеулердің объекттері – тірі ағзалардың негізгі топтарының өкілдері. Олар вирустер, бактериялар, өсімдіктер және жануарлар, олардан бөлек жүрген молекулалар, жасушалар және жасушалардың құрамдарындағы заттар. Зерттеген уақытта тірі жүйелердің мүмкіншіліктерін, олардың қорларын қарастырады. Жануарлардың биотехнологиялық қорлары келесі:
}}
- молекулярлық (геннің құрамы және қасиеттері);
<noinclude>
- физиологиялық (гаметалар банкі, тотипотенттік);
[[Санат:Уикипедия:Құралдар|{{PAGENAME}}]]
- селекциялық (тұқым жақсарту, жаңа тұқым алу).
[[en:Wikipedia:Article wizard]]
Сондықтан, биотехнология осы тірі жүйелерде өтетін физико-химиялық, биохимиялық және физиологиялық үдірістерге, сол кезде шығатын қуатқа, өнімдердің жаратылуына және дағдарлануына, ұйымдастырылған құрылымдардың қалыптасуына сүйенеді.
[[es:Wikipedia:Asistente para la creación de artículos]]
Қазіргі кездегі тұжырым бойынша тіршіліктің 2 формасы белгілі:
[[ru:Википедия:Мастер статей]]
1) Тіршіліктің жасушасыз формасы - оған вирустар жатады.
[[fa:ویکی‌پدیا:ایجاد مقاله]]
2) Тіршіліктің жасушалы формасы. Оның 2 түрі белгілі,
[[pt:Wikipedia:Artigos novos/Guia-Introdução]]
а)прокариотты жасушалар (бактериялар,көк-жасыл балдырлар) түйіршіктелген цитоплазмадан қос қабат мембрана арқылы шектелген, ядросы болмайды тұқым қуалаушылық материялы ретінде сақиналанған ДНҚ кездеседі; рибосомадан басқа органоидтары болмайды; мөлшері жағынан өте ұсақ болып келеді 0,1-0,5 мкм; митоз кездеспейді.
[[zh:Wikipedia:創建條目精靈/入門]]
б) Эукариотты жасушалар-түйіршіктелген, цитоплазмадан қос қабат мембрана арқылы шектелген, ядросы болады; тұқымқуалаушылық материалы ретінде хромосомалар кездеседі, барлық органоидтары болады; клетка мөлшері біршама ірі болып келеді-15-65 мкм., митоз жолымен бөлінеді.
</noinclude>
Эукариоттарды бір жасушалы ағзалар жасушасы және көп жасушалы ағзалар жасушалары деп жіктейді. Ал, соңғыларын өсімдіктер және жануарлар жасушалары деп бөледі.
Биотехнология ғылым болып өзіне келесі ғылыми пәндерді кіргізеді:
а) молекулярлы биология микробиологиямен бірігіп микроағзалардың биотехнологиясын құрады;
б) молекулярлы биология, микробиология және химиялық инженерия бірігіп молекулярлы биотехнология құрады;
в) клеткалық биология молекулярлы биологиямен және микробиологиямен бірігіп жасұшалы биотехнология жаратады;
г) клеткалық биотехнология, жануарлардың көбею биологиясы, акушерство және хирургия – осы ғылымдар жануарлардың көбею биотехнологиясын тудырып отыр;
д) жануарлардың даму биологиясы, жануарлардың тұқымдарын жақсарту, малдәрігерлік және жоғары айтылған ғылымдардың бәрі жануарлардың биотехнологиясын тұдырады;
е) молекулярлы және клеткалық биотехнология көбею биотехнологиясымен бірігіп ұрық инженерия ғылымында жаңа ағым тұдырады.
Ал биотехнологияның ғылым болып туғаны – ол молекулярлы, клеткалық биологияның көмегімен болған.
Адамның биологиялық жүйеге әсер етуіне байланысты биотехнологияны келесі түрлерге бөледі:
1. Молекулярлы – негізінде рекомбинанттық ДНҚ технологиясы және микроағзалар технологиясы.
2. Клеткалық – негізінде ядро және жасұшаның деңгейіндегі жұмыстар.
Клеткалық биотехнология – биотехнологияның ең алдыңғы саласы, маңызды ғылым. Оның дамуы молекулалық биология, клеткалық жəне молекулалық биофизика, биохимия, клеткалық жəне молекулалық иммунологияның жетістіктеріне жəне де қазіргі заманның инженерлік технологияларына негізделеді.
Клеткалық биотехнология биотехнологияның болашағы мол бағыттарының дүние жүзінде дамуына өз үлесін қосады. Ол молекулалық биологияның, клеткалық жəне молекулалық биофизиканың, биохимияның, клеткалық жəне молекулалық иммунологияның, биоинформатиканың жетістіктерімен тығыз байланысты. Клеткалық биотехнологияны прокариот жəне эукариот жүйелерінде пайдалану арқасында бұл ғылым практикадағы талай табыстарға жетті.
Кәзіргі уақытта көбейту биотехнологиясы молекулярлы және клеткалық биотехнологиялардың әдістерімен тығыз байланысады.
Клеткалық биотехнология – түрлі клеткалы жұмыстар өткізу арқылы бағалы биологиялық қасиеттері бар ағзаларды алуды зерттейтін пән. Малшаруашылықта зерттеу объектісі – жануарлардың репродуктивтік клеткалары. Малшаруашылықта клеткалық биотехнология өзіне бір-бірін толықтыратын екі ғылыми бағыт кіргізеді:
1.Ұрық өсіру зерттеулері (ұрық дақылы) – гаметалармен ұрықтарға өмір сүруге және дамуға жағдай тұдыратын.
Ұрық өсіру зерттеулердің негізгі тапсырмалары:
а) гаметалардың және ұрықтардың селекциясы;
б) гаметаларды және ұрықтарды өсіру;
в) гаметаларды экстракорпоралды ұрықтандыру;
г) гаметалардың және ұрықтардың банкін ашу;
д) қоректік орталарды жасап қасиеттерін жақсарту.
2. Клеткалы технологиялар – жануарлардың генотиптерін жақсарту үшін клеткалардың және ядролардың деңгейінде жүргізетін жұмыстар.
Малшаруашылықта клеткалық технологиялардың жұмыстары келесі:
а) соматикалық гибридизация;
б) клондау;
в) химералық жануарларды алу.
Өсімдік шаруашылығында биотехнологияны қолдану негізгі екі бағытта жүргізіледі:
селекция , яғни трансгендік өнімдіктерді алу;
тұқым шаруашылығында, сорттарды сауықтыру.
Гендік инженерия арқылы трансгендік өнімдіктерді алу биотехнология саласының қауырт дамып келе жатқан бағыттарының бірі болып отыр.
Қазіргі кезде трансгендік дақылдардың дүние жүзі бойынша жалпы егіс көлемі 83,7 млн. ие құрап отыр. Трансгендік дақылдардың егіс көлемінің басым бөлігін май, бұршақ, жүгері, мақта, рапс дақылдары алуда. Өсімдіктердің трансгенозын қолдану дүние жүзінде жылына 105 % жылдамдықпен жүргузілуде. Өйткені, трансгендік дақылдарды өсіру арқылы ауылшаруашылық өсімдіктерінің өнімділігі 22 пайыздан 49 пайызға дейін жетеді. Бұл әрине өте үлкен жетістік.
Тұқым шаруашылығында биотехнология жетістіктерін пайдалану арқылы дақыл сорттарын сауықтыру және олардың сыртқы орта ықпалдарына төзімді (ыстыққа , суыққа, топырақ ортасына және тағы басқа) жаңа сорттарын алу Қазақстан Республикасында 1995 жылдардан бері қолға алынып келеді. Өйткені, тұқым шаруашылығында биотехнологияны қолданып, дақыл өнімділігін 15-30 пайызға дейін жоғарылатуға болады.
Оңтүстік Қазақстан облысы жағдайында да биотехнологияның соңғы жетістіктерін өсімдік шаруашылығына енгізу жоғарыда көрсетілген екі бағытта да жүргізілуі қажет. Гендік өзгертілген өнімдік ретінде Республикамыздың ақ алтыны мақта дақылына қолдану арқылы өсімдіктердің ыстыққа, ауа-райының тез өзгергіштігіне төзімділігі арттырылып, олардың ауруларға төзімділігін жоғарылатып және ең бастысы олардың өнімділігін 2-3 есеге дейін жоғарылатуға болады. Мысалы, трансгендік сорттарды пайдалану арқылы Индияда мақтаның өнімділігін гектарына бес жылғы орта есеппен 58,7 центнерге жеткізген, ал біздегі өнімділік не бары 21,1 ц/га ғана.
Биотехнология жетістіктерін тұқым шаруашылығында қолдану өңірімізде 2001 жылдан бері қолға алынып келеді. Тұқым шаруашылығында биотехнелогияны қолдану арқылы ақтүйнек дақылының өнімділігін 287 ц/га дейін жеткізіп, сорттарды жаңарту тізбегін 5 жылдан 3 жылға дейін қысқартуға қол жеткізілді. Осындай нақты жетістіктерге жету жолында болашақта халық шаруашылығында кеңінен сұранысқа ие жүзім, май бұршақ, қант қызылшасы сияқты дақылдарға да қолдану қажет.
Өсімдік жасушаларын өсіру – басқаша айтқанда асептикалық жағдайдағы жасанды қоректік ортада өсімдіктің жекеленген мүшелерін, ұлпаларын және жасушаларын өсіру. Жасушаны өсіргенде оның массасы артып каллус түзеді.
Каллус – дифференцияланбайтын жасушалар жиынтығы. Егер осы каллустың бір бөлігін алып басқа жерге отырғызса, онда ол үздіксіз өсе береді.
Өсімдік клеткасын өсіру термині қазіргі кезде көп таралған мағына. Оған тұқымжарнақ, мүше, ұлпа және клеткалардың in vitro жағдайында өсірудегі барлық жұмыстар кіреді.
Іn vitro термині – (латынша – шыныда) стерилді жасанды қаршаған ортада белгілі бір үрдістердің жүру жағдайларын суреттеу үшін қолданылады.
Іn vivo – (латынша – тірі жағдайда) үрдістердің табиғи стерилсіз жағдайда жүруі.
Өсімдік - регенерат – in vitro жағдайында тамыры, өскіні дамыған бүтін өсімдік алу. Белгілі бір жағдайда жекешеленген жасушаны өсірілгенде тірі өсімдік жасушасы бүтін бір организм болып дами алады. Бұл қасиет тотипотенттілік деп аталады.
Тотипотенттілік – (латынша – totus – бүтін, және potentia – күш) – клетканың генетикалық ақпараттары арқылы дифференциялану нәтижесінде бүтін бір организм түзу қасиет. Тотипотенттілік жануарлар мен өсімдіктердің ұрықталған жасушаларына тән болып келеді. Сомотикалық жасушалардың ішінде тотипотенттілік тек өсімдік жасушаларында ғана болады. Жануарлардың өсірілетін жасушаларына тотипотенттілік тән емес.
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Уикипедия:Мақала_шеберханасы» бетінен алынған