|
'''Броундық қозғалыс''', браундық қозғалыс — [[сұйық]] не [[газ]] ішіндегі ұсақ бөлшектердің қоршаған орта [[молекула|молекулаларының]] соққысы әсерінен болатын бей-берекет қозғалысы. Мұны 1827 жылы ағылшын ғалымы [[Броун|Р. Броун]] (Браун) зерттеген.
'''Броундық қозғалыс''', браундық қозғалыс — [[сұйық]] не [[газ]] ішіндегі ұсақ бөлшектердің қоршаған орта [[молекула|молекулаларының]] соққысы әсерінен болатын бей-берекет қозғалысы. Мұны 1827 жылы ағылшын ғалымы [[Броун|Р. Броун]] (Браун) зерттеген. [[Броундық қозғалыс|Броундық қозғалыстың]] қарқындылығы уақытқа тәуелді емес. Бірақ ортаның температурасы жоғарылаған сайын және ортаның тұтқырлығы мен бөлшектердің мөлшері кеміген сайын Броундық қозғалыстың қарқындылығы артады. Броундық қозғалыстың толық теориясын 1905 — 06 жылы [[Эйнштейн|А. Эйнштейн]] және поляк физигі [[Смолуховский|М. Смолуховский]] жасады. Броундық қозғалыстың болу себебі — орта молекулаларының жылулық қозғалысы және бөлшектердің орта молекулаларымен соқтығысуы кезінде алатын импульстерінің теңгерілмеуі. Орта [[молекула|молекулаларының]] соққысы бөлшектерді бей-берекет қозғалысқа келтіріп, олардың жылдамдығының шамасы мен бағытын шапшаң өзгертіп отырады. Егер бөлшектердің орны бірдей қысқа уақыт аралықтарында тіркеліп отырса, онда бөлшектердің [[траектория|траекториясы]] күрделі екендігі байқалады (суретті ). [[Броундық қозғалыс]] [[атом|атомдар]] мен [[молекула|молекулалардың]] бей-берекет жылулық қозғалысы жөніндегі [[молекула-кинетикалық теория|молекула-кинетикалық теорияның]] ең көрнекті дәлелі болып есептеледі. Егер бақылау уақыты () жеткілікті ұзақ болса және орта молекулаларының бөлшекке әсер ету күші өзінің бағытын бірнеше рет өзгертсе (сыртқы күш әсер етпеген жағдайда), онда қандай да бір оське бөлшек ығысуы проекциясының орта квадраты төмендегі формуладан анықталады ([[Эйнштейн заңы]]): =2D мұндағы D — [[диффузия коэффициенті]]. [[Радиус|Радиусы]] а-ға тең [[сфера|сфералық]] бөлшек үшін: D=kT/6a, мұндағы — [[ортаның динамикалық тұтқырлығы]], Т — температура. Эйнштейн заңындағы мен D шамаларының бір-біріне қатысы [[француз]] физигі [[Перрен|Ж. Перрен]] мен швед физигі [[Сведберг|Т. Сведбергтің]] тәжірибелерінде дәлелденді. Соның нәтижесінде [[Больцман тұрақтысы]] және [[Авогадро тұрақтысы]] тәжірибе жүзінде нақтыланды. Броундық қозғалыс теориясы физикалық-химиялық дисперсті жүйеде қолданыс тапты. Ал метрологияда [[Броундық қозғалыс]] сезгіш құралдардың дәлдігін анықтайтын негізгі фактор болып есептеледі. ▼
Броундық қозғалыстың қарқындылығы уақытқа тәуелді емес. Бірақ ортаның температурасы жоғарылаған сайын және ортаның тұтқырлығы мен бөлшектердің мөлшері кеміген сайын Броундық қозғалыстың қарқындылығы артады. Броундық қозғалыстың толық теориясын 1905 — 06 жылы [[Эйнштейн|А. Эйнштейн]] және поляк физигі [[Смолуховский|М. Смолуховский]] жасады. Броундық қозғалыстың болу себебі — орта молекулаларының жылулық қозғалысы және бөлшектердің орта молекулаларымен соқтығысуы кезінде алатын импульстерінің теңгерілмеуі. Орта [[молекула|молекулаларының]] соққысы бөлшектерді бей-берекет қозғалысқа келтіріп, олардың жылдамдығының шамасы мен бағытын шапшаң өзгертіп отырады. Егер бөлшектердің орны бірдей қысқа уақыт аралықтарында тіркеліп отырса, онда бөлшектердің [[траектория|траекториясы]] күрделі екендігі байқалады (суретті ).
Броундық қозғалыс.
▲'''Броундық қозғалыс ''', браундық қозғалыс — [[сұйық]] не [[газ]] ішіндегі ұсақ бөлшектердің қоршаған орта [[молекула|молекулаларының]] соққысы әсерінен болатын бей-берекет қозғалысы. Мұны 1827 жылы ағылшын ғалымы [[Броун|Р. Броун]] (Браун) зерттеген. [[Броундық қозғалыс|Броундық қозғалыстың]] қарқындылығы уақытқа тәуелді емес. Бірақ ортаның температурасы жоғарылаған сайын және ортаның тұтқырлығы мен бөлшектердің мөлшері кеміген сайын Броундық қозғалыстың қарқындылығы артады. Броундық қозғалыстың толық теориясын 1905 — 06 жылы [[Эйнштейн|А. Эйнштейн]] және поляк физигі [[Смолуховский|М. Смолуховский]] жасады. Броундық қозғалыстың болу себебі — орта молекулаларының жылулық қозғалысы және бөлшектердің орта молекулаларымен соқтығысуы кезінде алатын импульстерінің теңгерілмеуі. Орта [[молекула|молекулаларының]] соққысы бөлшектерді бей-берекет қозғалысқа келтіріп, олардың жылдамдығының шамасы мен бағытын шапшаң өзгертіп отырады. Егер бөлшектердің орны бірдей қысқа уақыт аралықтарында тіркеліп отырса, онда бөлшектердің [[траектория|траекториясы]] күрделі екендігі байқалады (суретті ). [[Броундық қозғалыс]] [[атом|атомдар]] мен [[молекула|молекулалардың]] бей-берекет жылулық қозғалысы жөніндегі [[молекула-кинетикалық теория|молекула-кинетикалық теорияның]] ең көрнекті дәлелі болып есептеледі. Егер бақылау уақыты () жеткілікті ұзақ болса және орта молекулаларының бөлшекке әсер ету күші өзінің бағытын бірнеше рет өзгертсе (сыртқы күш әсер етпеген жағдайда), онда қандай да бір оське бөлшек ығысуы проекциясының орта квадраты төмендегі формуладан анықталады ([[Эйнштейн заңы]]): =2D мұндағы D — [[диффузия коэффициенті]]. [[Радиус|Радиусы]] а-ға тең [[сфера|сфералық]] бөлшек үшін: D=kT/6a, мұндағы — [[ортаның динамикалық тұтқырлығы]], Т — температура. Эйнштейн заңындағы мен D шамаларының бір-біріне қатысы [[француз]] физигі [[Перрен|Ж. Перрен]] мен швед физигі [[Сведберг|Т. Сведбергтің]] тәжірибелерінде дәлелденді. Соның нәтижесінде [[Больцман тұрақтысы]] және [[Авогадро тұрақтысы]] тәжірибе жүзінде нақтыланды. Броундық қозғалыс теориясы физикалық-химиялық дисперсті жүйеде қолданыс тапты. Ал метрологияда [[Броундық қозғалыс ]] сезгіш құралдардың дәлдігін анықтайтын негізгі фактор болып есептеледі.
Біз VII сыныпта диффузиямен- яғни газдардың,сұйықтардың және қатты денелердің тікелей жанасқанында араласуымен танысқанбыз.Бұл құбылысты молекулалардың ретсіз қозғалысымен түсіндіруге болады.Алайда молекулалар қозғалысының ең айқын дәлелін қандай болса да бір қатты заттың суда қалықтап жүрген өте ұсақ бөлшектерін микраскоппен бақылау арқылы алуға болады.Бұл бөлшектер броундық қозғалыс деп аталатын ретсіз қозғалыс жасайды.
Броундық қозғалыс- бұл сұйықта (немесе газда) қалықтаған бөлшектердің жылулық қозғалысы.
Броундық қозғалысты түсіндіру.Броундық қоззғалысты тек молекула-кинетикалық теорияға сүйеніп қана түсіндіруге болады.Бөлшектердің броундық қоғалыс жасайтын себебі- сұйық молекулаларының бөлшектерге соғылуы бірін-бірі теңгермейді.Молекулалар бейберекет қозғалыс жасағанда олардың броундық бөлшектің және оған жақын молекулалардың орындары сызба түрінде көрсетілге.Молекулалар бейберекет қозғалыс жасағанда олардың броундық бөлшекке,мыалы, оның оң жағы мен сол жағына, беретін импульстері бірдей емес.Сондықтан нөлден өзгеше болатын қысымның қорытқы күші броундық бөлшектердің қозғалысын өзгертеді:
Орташа қысымның газда да, сұйықта да белгілі бір мәні бар.Алайда орташа қысымнан болмашы кездейсоқ ауытқулар әрдайым болып тұрады.Дененің ауданы неғұрлым аз болса,берілген ауданға әсер етуші қысым күшінің салыстырмалы өзгерісі соғлым елеулі болады.Егер қарастырылған өлшемдер ауданның өлшемдері молекуланың бірнеше диаметріндей болса, онда молекула осы ауданға келіп соққанда ауданға әсер ететін күш нөлден қандай да бір ақырғы мәнге дейін секірмелі түрде өзгереді.
Броундық қозғалыстың молекулалық-кинетикалық теориясын 1905 жылы А.Эйнштейн (1879-1955) жасаған болатын.
Франция физигі Ж.Переннің броундық қозғалыс теориясын құруы және оны эксперименттік дәйектеуі молекула-кинетикалық теорияның түбегейлі жеңісі еді.
==Пайдаланылған әдебиет==
“Қазақ Энциклопедиясы”, ||-том
{{stub}}
{{wikify}}
| 