|
'''Молдова''', ''Молдова Республикасы'' – Оңтүстік-Шығыс Еуропада орналасқан мемлекет. Жер көлемі 33,7 мың км2. Халқы 4,43 млн. адам. Астанасы – [[Кишинев қаласы]]. Ресми тілі – молдован тілі. Негізгі халқын молдовандар құрайды (70%). Сонымен бірге, украиндар, орыстар, гагауздар, еврейлер, болгарлар, т.б. тұрады. Негізгі ұстанатын діні – христиан дінінің православие тармағы. Мемлекет басшысы – [[Президент]]. Үкімет басшысы – [[Премьер-Министр|премьер-министр]]. Жоғарғы заң шығарушы органы – бір палаталы парламент (Жоғарғы кеңес). Ақша бірлігі – лей. Ұлттық мейрамы – 27 тамыз — Тәуелсіздік күні.
Шығыс Еуропа жазығының [[Днестр]] мен [[Прут]] өзендері аралығында орналасқан. Жері жоталы, жазықты келеді. Орталығын [[Кодра қыраты]] алып жатыр. Ең биік нүктесі – [[Баланешты тауы]] (429 м). Днестр өзенінің оң жағалауы – Днестр маңы қыраты (биіктігі 250 – 345 м), сол жағалауы – [[Подоль қыраты|Подоль қыратының]] қиыр шеті және солтүстігінде Солтүстік Молдовия жазығына ұласады. Молдованың оңтүстігіндегі Оңтүстік Молдовия жазығы [[Қара теңіз]] маңы ойпатына жалғасады. Климаты – қоңыржай континенттік; қысы қысқа, қары жұқа, жазы ұзақ, ыстық келеді. Жаздағы орташа температура 22°С (шілде айында 40°С-қа дейін), қыстағы орташа температура –3 – 5°С (қаңтар айында –30°С-қа дейін). Жылдық жауын-шашын мөлшері 370 – 500 мм. Өзендері – Қара теңіз алабына жатады. Ірі өзендері – Днестр (Молдова жеріндегі ұзындығы – 657 км), Прут (Молдова жеріндегі ұзындығы – 695). Ірі көлдері – [[Белеу]], [[Драчеле]], [[Ротунда]] және т.б. Кеме қатынасы жақсы дамыған. Аумағының 75%-ы қара топырақты, 9%-ы орманды алқап болып келеді. [[Әктас]], [[гипс]], [[шынылық құм]] ([[әйнек]]), мұнай-газ, т.б. табиғи байлықтар бар.
Молдова жерін адамзат төменгі [[палеолит]] дәуірінде мекендеген. 6-ғасырдан бастап, алғашқы мемлекеттік бірлестіктер құрыла бастады. 10 – 12-ғасырларда бұл өлкеге көшпелі [[печенег тайпасы|печенег]], [[қыпшақ тайпасы|қыпшақ тайпалары]] келді. 13-ғасырдың ортасы мен 14-ғасырдың 1-жартысында Молдова жері [[Алтын Орда|Алтын Ордаға]]ға бағынды. 14-ғасырдың 2-жартысында тәуелсіз [[Молдавия князьдығы]] құрылды. Ол 15 – 18-ғасырларда [[Осман империясы|Осман империясына]]на тәуелді болды. 18-ғасырдағы орыс-түрік соғыстарынан кейін Молдова [[Ресей империясы|Ресей империясының]]ның қол астына кірді. 1917 – 18 ж. Молдовада Кеңес өкіметі орнады. Бірақ, елдің негізгі бөлігі — [[Бессарабия]] [[Румыния|Румынияның]]ның қол астында қалды. Азамат соғысы біткеннен кейін, 1924 ж. [[Украин КСР|Украин КСР-інің]] құрамына енген [[Молдован АКСР|Молдован АКСР-і]] құрылды. 1939 ж. жасалған Кеңес – герман келісім шарты бойынша 1940 ж. [[Қызыл Армия]] бөлімдері Бессарабияны Румыниядан тартып алды. 1940 ж. 2-тамызда осы Бессарабия жерін қоса отырып, тұтас Молдован КСР-і құрылды. 1941 – 44 ж. Молдованы неміс-фашист әскерлері басып алды. 1944 – 90 ж. Кеңес Одағы құрамында болды. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін, Молдова тәуелсіз мемлекетке айналды.<ref>Қазіргі дүние географиясы: Хрестоматия. Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған оқу құралы. / Қ. Ахметов, Т. Увалиев, Г. Түсіпбекова. —Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-216-5</ref>
Елдің отын-шикізат базасы жоқ, пайдалы қазбаларды сырттан тасиды. Өнеркәсіптегі жетекші сала – тамақ өндірісі (жалпы өнеркәсіптегі үлесі – 50%). [[Шарап]], [[жеміс]], [[көкөніс]] қалбырлау, [[эфир майы|эфир майын]]н өндіру алдыңғы қатарда. Машина жасау ([[автотіркемелер]], ауыл шаруашылығы машиналарын жинақтау және т.б.), [[химия]] және жеңіл өнеркәсіп салалары жұмыс істейді. [[Қант]], [[темекі]], [[шарап]] секілді жеңіл өнеркәсіп өнімдері өндіріледі және [[бидай]], [[жүгері]], [[қант қызылшасы]], жеміс-көкөністер өсіріледі. Ет-сүт өнімдерін өндіру де жақсы жолға қойылған. Сыртқы саудада тамақ өнімдері мен шарап шығару басым. Негізгі импортталатын тауарлар қатарында отын, шикізат, машиналар, химия өнімдері және т.б. бар. Басты сауда серіктестері – [[Ресей]], [[Украина]], [[Беларусь]]. Ресейдегі Молдова елшілігі [[Қазақстан|Қазақстандағы]]дағы Молдова елшілігі қызметін қоса атқарады.<ref>[[Балалар Энциклопедиясы]], 6 том.</ref>
Молдова — бұрынғы кеңестік республикалар ішіндегі ең кіші және халық ең тығыз қоныстанған республика. Оның теңізге шығатын жолы жоқ және Еуропаның ең кедей елдерінің қатарына жатады.
Молдованы үш жағынан [[Украина]] қоршап тұр, ал батысында [[Румыния|Румыниямен]]мен шектеседі. Елдің негізгі аумағын орташа биіктігі теңіз деңгейінен 140 м-ден аспайтын төбелі, ойпатты жазықтар алып жатыр. Батысында [[Реут]] пен [[Пруг]] өзендерінің аралығында биіктігі 340 м-ге дейін жететін орманды Кодру үстірті орналасқан. Молдова аумағының 35%-ынан астам бөлігін жалпақ жапырақты ормандар қамтыған. Өзендердің ең ұзыны — Днестр Шығыс Молдова арқылы ағып өтіп, [[Украина]] жерінде [[Қара теңіз|Қара теңізге]]ге құяды.
Молдова аумағының 70%-дан астамы құнарлы қара топырақпен жабылған. Негізгі [[Ауыл шаруашылығы|ауыл шаруашылығы]] дақылдары — [[бидай]], [[темекі]], [[жүгері]], [[күнбағыс]], ал елдің оңтүстігінде [[жүзім]] өсіріледі. Шарап жасау — 1991 жылы ел өз тәуелсіздігін алғаннан кейінгі өндірістің гүлденген санаулы салаларының қатарына жатады. [[Ауыл шаруашылығы]] Молдова [[экономика|экономикасындағы]]сындағы экспорттың негізгі бөлігін құрайтын аса маңызды сектор. Мұнда еңбекке қабілетті елдің 40%-ға жуығы жұмыс істейді. Молдова халқының жартысынан астамы ауылды жерде тұрады. [[Өнеркәсіп]] өнімінің 42%-ын тамақ өнеркөсібі өндіреді. [[Минералдық ресурстар|Минералдық ресурстарға]]ға кедей және ірі көлік магистральдарынан алыста орналасқан елдің экономикасы құлдырау сатысын басынан өткізуде.
== Пайдаланылған cілтемелер ==
<references/>
[[Санат:Еуропа елдері]]
[[Санат:Мұхитпен шектеспейтін елдер]]
{{Link GA|id}}
[[lb:Moldawien]]
[[li:Moldavië]]
[[lij:Moldavv-iaMoldavia]]
[[lmo:Muldavia]]
[[lt:Moldavija]]
|
