|
Сирек. Жайық өзенінің жайылмалары мен Солтүстік Қазақстан ормандарында таралған; жапырақты және қылқан жапырақты ормандарда мекендейді. Қазақстанда жалпы саны 200 бастың шамасындай; санының азаюының негізгі себептері - орман алқабының қысқаруы және қасақылық. Қолда ойдағындой өсіп-өнеді. Үш қорықшада қорғалады. Жайық өзенінің жайылмасы мен Солтүстік Қазақстан ормандарында мекендеуге жарайтын учаскелерді сақтау қажет.
==Статус==
'''Статус'''. III-шы санат. Сирек түр, десе де Жойық өзенінің суалабы мен [[Солтүстік Қазақстан облысы|Солтүстік Қазақстанда]] қоныстану тығындығы біргама жоғары. Қазақстанда түрдің таралу аймағының шеткі бөлігі жатыр.
'''==Генофондысын сақтау үшін таксонның маңызы.''' ==
Қазақстанда бұл түрдің белгілі бес түршесінің өте әлсіз жіктелген екі түршесі – M.m.uralensisKuznetsov, 1941 (Жайық өзенінің суалабы) жәнM.m.sabaneeviJurgenson, 1947 (Солтүстік Қазақстан ормандары) -мекендейді [1, 2].
==Таралуы==
'''Таралуы.''' Жайық өзенінің суалабындағы жайылма тоғайлары мен Солтүстік Қазақстан ормандарында кездеседі. 1938 ж. Гурьев (Атырау) қаласынан 6 км жерде ауланған, мұнда кезде»соқ келуі мүмкін [2]. 1986 ж. Екі сусар [[Калмыков ауылы|Калмыков ауылының]] манынан ұсталды. 1948 ж. Шілде-тамызда Солтүстік Қазақстан облысындағы Ленин ауданынан [2], ал 1978 ж. Шілдеде еркек орман сусары Көкшетау облысының Зеренді ауданынан ұсталған [3]. Егер соңғы екі кездесуді кездейсок деп есептесек, ХХ ғасырдың аяғы мен ХХI-ғасырдың басында Солтүстік Қазақстанда ол тұрақты түрде кездеседі.
==Мекендейтін жерлері==
'''Мекендейтін жерлері.''' Жайық өзенінің суалабындакегізгібиотоптары – көк терек, ақ терек, емен, тал өскен ормандар. Солтүстік Қазақстанда – шөптесін өсімдіктері мен бұталары сирек ескі қарағайлы ормандар, таза қайыңды ормандарда да кездеседі.
==Саны==
'''Саны.''' 1977 ж. [[Жайық өзені|Жайық өзенінің]] жайылмасынде 1000 .а-ға 1.7 сусардан келді: бұл жерде оның жалпы саны 110-120 болды. 1978 ж. Қараша-желтоқсанда саны 150-160-қа жетті [ң], яғни бір жылдың ішінде саны 35%-ға өсті. Ескертетін жағдай 1978 және 1979 жылдар сусарлар үшін бұл аймақта өте қолайлы болды: үлкен су тасқындары болмажы, қорек мол – жануартектес те, өсімдіктектесте. [[Солтүстік Қазақстан облысы|Солтүстік Қазақстанда]] ХХІ-ғасырдың басында орман сусарының жалпы саны 160-тай болды, олардың жартысынан көбі «Бурабай» мен «Көкшетау» ұлттық парктерінде мекендеді.
'''==Негізгі шектеуші факторлар'''. ==
Қорек қорының азаюы, әсересетымқантәрізді кеміргіштердің, ұялауға қолайлы (ескі қуысы көп ағаштар) орындардың азаюы, және қаскерлік.
==Биологиялық ерекшеліктері==
'''Биологиялық ерекшеліктері.''' Шілде-тамызда ұйығады, 236-275 күн буаз болады, ұяда 1-8, жиі 3 күшік бар, олардың көзі 34-ші күні ашылады. 2-3 жылда жыныстық жағынан жетіледі. Жамының ұзақтығы – 15 жыл. Қорегінің негізін тышқантәрізді кеміргіштер құрайды, өсімдіктектес қорек 25%-ға жетеді. Жыртқыштардың оба ауруымен ауырады. Денесінен 19 түрлі гельминт табылған, әсіресе скрябингилез қауыпты [5]. Жауына түлкі, қасқыр, қаршыға мен үкіні жатқызуға болады. Бәсекелестері – сол жерде мекендейтін барлық жыртқыш аңдар мен құстар.
'''==Қолда өсіру.''' ==
Деректер жоқ.
'''==Қабылданған қорғау шаралары.''' ==
Аулауға мүлдеи тиым салынған. Батыс Қазақстан облысында Кирсанов қорықшасы құрылған.
Қорғауды керек ететін шаралар. Ормандағы ұялауға жарайтын учаскелерді сақтау, жасанды ұяшықтар жасау, қорегі тапшы жылдары қосымша қоректендіруді ұйымдастыру.
==Зерттеу үшін ұсыныстар==
'''Зерттеу үшін ұсыныстар.''' Сусарлар қоныстанған территорияларды қатал бақылауды қолға алу, тұрақты санын есептеу. Қолда өсіруді зерттеу<ref>1. Гептнер и др., 1967; 2. Афанасьев и др., 1953; 3. Лобачев, 1982; 4. Лобачев, Байдавлетов, 1986; 5. Данилов, Туманов, 1976.</ref>
| 