Футбол: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш Боттың үстегені: se:Spábbačiekčan
шӨңдеу түйіні жоқ
1-жол:
[[Сурет:Football iu 1996.jpg|thumb|right|200px|]]
 
'''Футбол''' — спорттық ойын түрі, аттауы [[ағылшын тілі]]нің ''foot'' – аяқ, ''ball'' – доп деген сөздерінен шыққан. Футбол — әлемге аса танымал ойындардың бірі.
'''Футбол''' — спорттық ойын түрі, аты [[ағылшын тілі]]ндегі ''foot'' – аяқ, ''ball'' – доп деген сөздерінен шыққан. Футбол — әлемге аса танымал ойындардың бірі.Ойын ұз. 100 — 110 м, ені 64 — 75 м алаңда өткізіледі. Биікт. 2 м 44 см, аралығы 7 м 32 см қақпасы бар. Қақпаның сыртына тор керіледі. Ф. добының салм. 396 — 453 г, шеңбері 68 — 71 см. Ойынға әрқайсысында 11 ойыншыдан екі команда қатысады. Олар қақпашы, қорғаушылар, жартылай қорғаушылар, шабуылшылар болып бөлінеді. Ойын 15 мин үзілісі бар, 45 мин-тан екі кезеңде өтеді. Өз айып алаңында қақпашыдан басқа ойыншы допты қолымен ұстауға болмайды. Ф-дың алғаш 1863 ж. Англияда арнаулы ережесі бекітіліп, тұңғыш қауымдастық құрылды. Сондықтан Англия аталмыш спорт түрінің отаны болып есептеледі. Бірақ Ф-ға ұқсас аяқ доп ойнының түрлері ежелгі Мысыр, Қытай, Грекия, Римде, ал онан кейінірек Франция мен Италияда дамыған. Кейіннен бұл спорт түрі біраз өзгерістерге ұшырап, футбол деген атаумен бізге жетті. 19 ғ-дың соңына қарай Ф. Еуропа мен Латын Америкасы елдеріне кеңінен тарай бастады. [[1904]] ж. халықар. футбол федерациясы (ФИФА), [[1954]] ж. Еур. футбол қауымдастықтары одағы (УЕФА) құрылды. [[1900]] жылдан олимпиялық ойындар бағдарламасына енген. [[1930]] жылдан төрт жылда бір рет әлем чемпионаты және 1958 жылдан Еуропа кубогы жарыстары өткізіліп тұрады. Қазақстанға Ф. [[1909]] — [[1910]] ж. келді. Әуелі [[Орал]], [[Атырау]], [[Ақтөбе]], [[Павлодар]], [[Семей]], [[Петропавл]] қ-лары жастарының ермегіне айналған өнер, бара-бара бұқаралық сипат алды. Қолда бар деректер бойынша алғаш команда құру 1911 ж. басталған. [[Семей]]де М.[[Сайдашев]], А.[[Кәрімов]], Ю.[[Нығматулин]], т.б. жергілікті қазақ және татар жастарынан тұратын ''“[[Жарыс]]”'' командасын құрып, көптеген өнерпаздар мен спортшылардың елге танылуына себепкер болды. Сол команданың құрамында ұлы жазушы, ғұлама ғалым Мұхтар Әуезов жартылай қорғаушы болып ойнаған. [[1914]] ж. семейліктер алғаш рет [[Томск]] қ-ның политех. ин-ты студенттерімен жолдастық кездесу өткізді. Бұл [[Қазақстан]] футболының кіндігі кесілген жыл болып есептеледі. 20 ғ-дың 30-жылдарына дейін әр қала өздерінше күш сынасып, респ. деңгейде жарыс болмағандықтан, шеберлік баяу дамыды. [[1937]] ж. Алматының динамошылары ''“Шығыс қалалары”'' тобында 3-орынды иеленді. Сол жылдың қазан айында жолдастық кездесулер өткізу үшін Одессадан ''“Консервщик”'' командасы келді. Одессалықтар [[Алматы]], [[Семей]], [[Петропавл]] қ-ларында болып, республиканың ең таңдаулы командаларын ойсырата жеңді. Осы жеңілістен қорытынды шығару мақсатында, ''“[[Динамо]]”'' командасын күшейту жөнінде шешім қабылданды. Жергілікті командалардан ағайынды Вячеслав пен Павел Трофимовтар, А.[[Вяшняков]], А.[[Громов]], Ф.[[Ткаченко]], [[Ақтөбе]]ден Н.[[Писяуков]], И.[[Шариков]], П.[[Луценко]] шақырылды. Одессаның “Консервщик” командасының ойыншылары ағайынды Константин мен Георгий Бедрицкийлер, Н.Чернец, Г.[[Ананченко]] және П.[[Щербаков]] ''“[[Динамоның]]”'' (''Алматы'') құрамында ойнауға тілек білдірді. [[1939]] ж. динамошылар [[Қазақстан]] чемпионы әрі кубогының иегері атанды. Қазақстандықтар сол жылы КСРО кубогы жолындағы бәсекеде Киевтің динамошыларын тізе бүктірді. Келесі жылы [[2004]] команда қатысқан ұжымдар арасындағы кубок бәсекесінде топ жарды. Шешуші сында Таганрогтің ''“[[Торпедо]]”'' командасын 3:1 есебімен жеңіске жеткен алматылық динамошылар КСРО кубогын иемденді. Қазақстан футболының атын шығарған команданың құрамындағы 8 ойыншы 2-дүниежүз. соғысқа қатысты. Трофимов, Громов, В.Шаповалов сынды футболшылар қан майданнан оралған жоқ. Команда [[1947]] жылдан бастап КСРО чемпионатында “Б” класында өнер көрсетті. Республикамыздың бас командасы әр жылдары “Динамо”, “Локомотив”, “Урожай”, ал [[1956]] жылдан бері ''”[[Қайрат]]”'' деп аталды. ''“Қайрат”'' өзінің алғашқы халықар. кездесуін ''[[1957]]'' жылғы 30 қазан күні Финляндияның ''“[[Ваrса]]”'' командасымен өткізді. Қайраттықтар 4:0 есебімен жеңіске жетті. “Қайрат” командасы КСРО чемпионатының “А” класына [[1960]] ж. көтерілді. Олар алғашқы матчын Ленинградтың ''“Адмиралтеец”'' командасымен өткізіп, 0:0 есебімен тең түсті. “Қайрат” командасының сапында алғаш өнер көрсеткен қазақ жастары Т.[[Сегізбаев]], Қ.[[Ордабаев]], С.[[Байшақов]], т.б. футболшылар болды. 20 ғ-дың 50-жылдары “Б” класына Қазақстан командалары көптеп өте бастады. [[1958]] ж. [[Қарағандa|Қарағандының]] ''“[[Шахтер]]”'', ал келесі жылдары Шымкенттің “Еңбек”, Өскеменнің “Восток”, Жамбылдың “Металлист”, Павлодардың “Трактор”, Ақтөбенің “Актюбинец”, Целиноградтың “Целинник”, Жезқазғанның “Еңбек” командалары әуелі “Б” класында, кейіннен “А” класында өнер көрсетті. КСРО тарағаннан кейін, [[1992]] ж. Қазақстан дербес мемлекет ретінде Халықар. футбол федерациясына ''([[ФИФА]])'' мүше болды. Сол жылдан бері ҚР-ның өз чемпионаты өтуде. 1992 ж. “Қайрат” (Алматы, [[1993]] ж. ''“Ансат”'' ''(Павлодар)'', [[1994]] — [[1995]] ж. ''“Елімай”'' (Семей), [[1996]] ж. ''“[[Тараз]]”'' (Тараз), [[1997]] ж. ''“Ертіс”'' (Павлодар), 1998 ж. ''“Елімай”'' (Семей), 1999 ж. “Ертіс” (Павлодар), 2000 — 01 ж. “Жеңіс” (Астана), 2002 — 03 ж. “Ертіс” (Павлодар), 2004 ж. “Қайрат” (Алматы), 2005 ж. “Ақтөбе” (Ақтөбе), 2006 ж. “Астана” (Астана) командалары чемпион болды. Ел кубогы жолындағы бәсекеде 1992 ж. “Қайрат”, 1993 ж. “Достық” (Алматы), 1994 ж. “Восток” (Өскемен), 1995 ж. “Елімай”, 1996 — 97 ж. “Қайрат”, 1997 — 98 ж. “Ертіс”, 1998 — 99 ж. “Қайсар” (Қызылорда), 1999 — 2000 ж. “Қайрат”, 2000 — 01 ж. “Жеңіс”, 2001 ж. “Қайрат”, 2004 ж. “Тараз”, 2005 ж. “Жеңіс”, 2006 ж. “Алма-Ата” (Алматы) командалары кубок иегері атанды. 2002 ж. Қазақстан футбол одағы (ҚФО) Азия футбол конфедерациясынан (АФК) шығып, Еуропа футбол одағына (УЕФА) мүшелікке өтті. КСРО құрама сапында Е.Яровенко 24-Олимпия ойындарының ([[1988]], [[Сеул]], [[Корея]]) чемпионы болды.
Ойын ұзындығы 100-110 м, ені 64-75 метрлік шаршы алаңда өткізіледі. Биіктігі 2 м 44 см, ұзындығы 7 м 32 см-лік қақпасы бар. Қақпаның сыртына тор керіледі. Футбол добының салмағы 396-453 г, диаметрі 68-71 см. Ойынға 11 ойыншыдан екі команда қатысады. Олар қақпашы, қорғаушылар, жартылай қорғаушылар, шабуылшылар болып бөлінеді. Ойын арасында 15 минуттық үзілісі бар, 45 минуттық екі кезеңде өтеді. Өз айып алаңында қақпашыдан басқа ойыншы допты қолымен ұстауға болмайды.
Ж. Хисымов
 
Футболдың алғаш [[1863]] ж. [[Англия]]да арнаулы [[ереже]]сі бекітіліп, тұңғыш [[қауымдастық]] құрылды. Сондықтан Англия аталмыш спорт түрінің отаны болып есептеледі. Бірақ Футболға ұқсас аяқдоп ойынының түрлері ежелгі [[Мысыр]], [[Қытай]], [[Грекия]], [[Рим]]де, ал онан кейінірек [[Франция]] мен [[Италия]]да дамыған. Кейін бұл [[спорт]] түрі біраз өзгерістерге ұшырап, футбол деген атаумен бізге жетті.
 
19-ғасырдың соңына қарай футбол [[Еуропа]] мен [[Латын Америкасы]] елдеріне кеңінен тарай бастады. [[1904]] жылы халықаралық футбол федерациясы (ФИФА), [[1954]] жылы [[Еуропа футбол қауымдастықтары одағы]] (УЕФА) құрылды. [[1900]] жылдан бастап олимпиялық ойындар бағдарламасына енген. [[1930]] жылдан бастап төрт жылда бір рет әлем чемпионаты және 1958 жылдан бастап Еуропа кубогі үшін жарыстар өткізіліп тұрады.
 
'''Футбол''' — спорттық ойын түрі, аты [[ағылшын тіліҚазақстан]]ндегі ''foot'' – аяқ, ''ball'' – доп деген сөздерінен шыққан. Футбол — әлемге аса танымал ойындардың бірі.Ойын ұз. 100 — 110 м, ені 64 — 75 м алаңда өткізіледі. Биікт. 2 м 44 см, аралығы 7 м 32 см қақпасы бар. Қақпаның сыртына тор керіледі. Ф. добының салм. 396 — 453 г, шеңбері 68 — 71 см. Ойынға әрқайсысында 11 ойыншыдан екі команда қатысады. Олар қақпашы, қорғаушылар, жартылай қорғаушылар, шабуылшылар болып бөлінеді. Ойын 15 мин үзілісі бар, 45 мин-тан екі кезеңде өтеді. Өз айып алаңында қақпашыдан басқа ойыншы допты қолымен ұстауға болмайды. Ф-дың алғаш 1863 ж. Англияда арнаулы ережесі бекітіліп, тұңғыш қауымдастық құрылды. Сондықтан Англия аталмыш спорт түрінің отаны болып есептеледі. Бірақ Ф-ға ұқсас аяқ доп ойнының түрлері ежелгі Мысыр, Қытай, Грекия, Римде, ал онан кейінірек Франция мен Италияда дамыған. Кейіннен бұл спорт түрі біраз өзгерістерге ұшырап, футбол деген атаумен бізге жетті. 19 ғ-дың соңына қарай Ф. Еуропа мен Латын Америкасы елдеріне кеңінен тарай бастады. [[1904]] ж. халықар. футбол федерациясы (ФИФА), [[1954]] ж. Еур. футбол қауымдастықтары одағы (УЕФА) құрылды. [[1900]] жылдан олимпиялық ойындар бағдарламасына енген. [[1930]] жылдан төрт жылда бір рет әлем чемпионаты және 1958 жылдан Еуропа кубогы жарыстары өткізіліп тұрады. Қазақстанға Ф. [[1909]]-[[1910]] ж.жылдары келді. Әуелі [[Орал]], [[Атырау]], [[Ақтөбе]], [[Павлодар]], [[Семей]], [[Петропавл]] қ-ларықалалары жастарының ермегіне айналған өнер, бара-бара бұқаралық сипат алды. Қолда бар деректер бойынша алғаш команда құру 1911 ж.жылдан басталған. [[Семей]]де М.[[Сайдашев]], А.[[Кәрімов]], Ю.[[Нығматулин]], т.б. жергілікті қазақ және татар жастарынан тұратын ''“[[Жарыс]]”'' командасын құрып, көптеген өнерпаздар мен спортшылардың елге танылуына себепкер болды. Сол команданың құрамында ұлы жазушы, ғұлама ғалым [[Мұхтар Әуезов]] жартылай қорғаушы болып ойнаған. [[1914]] ж.жылы семейліктер алғаш рет [[Томск]] қ-ныңқаласының политех.политехникалық ин-тыинституты студенттерімен жолдастық кездесу өткізді. Бұл [[Қазақстан]] футболының кіндігі кесілген жыл болып есептеледі. 20 ғ-дыңғасырдың 30-жылдарына дейін әр қала өздерінше күш сынасып жүрді, респ.алайда республикалық деңгейде жарысжарыстар болмағандықтан, шеберлік баяу дамыды. [[1937]] ж.жылы Алматының динамошылары ''“Шығыс қалалары”'' тобында 3-орынды иеленді. Сол жылдың қазан айында жолдастық кездесулер өткізу үшін Одессадан ''“Консервщик”'' командасы келді. Одессалықтар [[Алматы]], [[Семей]], [[Петропавл]] қ-ларындақалаларында болып, республиканың ең таңдаулы командаларын ойсырата жеңді. Осы жеңілістен қорытынды шығару мақсатында, ''“[[Динамо]]”'' командасын күшейту жөнінде шешім қабылданды. Жергілікті командалардан ағайынды Вячеслав пен Павел Трофимовтар, А.[[Вяшняков]], А.[[Громов]], Ф.[[Ткаченко]], [[Ақтөбе]]ден Н.[[Писяуков]], И.[[Шариков]], П.[[Луценко]] шақырылды. Одессаның “Консервщик” командасының ойыншылары ағайынды Константин мен Георгий Бедрицкийлер, Н.Чернец, Г.[[Ананченко]] және П.[[Щербаков]] ''“[[Динамоның]]”'' (''Алматы'') құрамында ойнауға тілек білдірді. [[1939]] ж.жылы динамошылар [[Қазақстан]] чемпионы әрі кубогының иегері атанды. Қазақстандықтар сол жылы КСРО кубогыкубогі жолындағы бәсекеде Киевтің динамошыларын тізе бүктірді. Келесі жылы [[2004]] команда қатысқан ұжымдар арасындағы кубок бәсекесінде топ жарды. Шешуші сында Таганрогтің ''“[[Торпедо]]”'' командасын 3:1 есебімен жеңіске жеткенжеңген алматылық динамошылар КСРО кубогынкубогін иемденді. Қазақстан футболының атын шығарған команданың құрамындағы 8 ойыншы 2-дүниежүз.Екінші дүниежүзілік соғысқа қатысты. Трофимов, Громов, В.Шаповалов сынды футболшылар қан майданнан оралған жоқ. Команда [[1947]] жылдан бастап КСРО чемпионатында “Б” класында өнер көрсетті. Республикамыздың бас командасы әр жылдары “Динамо”, “Локомотив”, “Урожай”, ал [[1956]] жылдан бері ''”[[Қайрат]]”'' деп аталды. ''“Қайрат”'' өзінің алғашқы халықар.халықаралық кездесуін ''[[1957]]'' жылғы 30 қазан күні Финляндияның[[Финляндия]]ның ''“[[Ваrса]]”'' командасымен өткізді. Қайраттықтар 4:0 есебімен жеңіске жетті. “Қайрат” командасы КСРО чемпионатының “А” класына [[1960]] ж.жылы көтерілді. Олар алғашқы матчын Ленинградтың ''“Адмиралтеец”'' командасымен өткізіп, 0:0 есебімен тең түсті. “Қайрат” командасының сапында алғаш өнер көрсеткен қазақ жастары Т.[[Сегізбаев]], Қ.[[Ордабаев]], С.[[Байшақов]], т.б.сынды өнер көрсеткен қазақ жастары футболшылар болды. 20 ғ-дың 50-жылдары “Б” класына Қазақстан командалары көптеп өте бастады. [[1958]] ж.жылы [[Қарағандa|Қарағандының]] ''“[[Шахтер]]”'', ал келесі жылдары Шымкенттің “Еңбек”, Өскеменнің “Восток”, Жамбылдың “Металлист”, Павлодардың “Трактор”, Ақтөбенің “Актюбинец”, Целиноградтың “Целинник”, Жезқазғанның “Еңбек” командалары әуелі “Б” класында, кейіннен “А” класында өнер көрсетті. КСРО тарағаннан кейін, [[1992]] ж.жылы Қазақстан дербес мемлекет ретінде Халықар.Халықаралық футбол федерациясына ''([[ФИФА]])'' мүше болды. Сол жылдан бері ҚР-ның өз чемпионаты өтуде. 1992 ж.жылы “Қайрат” (Алматы, [[1993]] ж. ''“Ансат”'' ''(Павлодар)'', [[1994]]-[[1995]] ж.жылдары ''“Елімай”“Елім-ай”'' (Семей), [[1996]] ж.жылы ''“[[Тараз]]”'' (Тараз), [[1997]] ж.жылы ''“Ертіс”'' (Павлодар), 1998 ж.жылы ''“Елімай”'' (Семей), 1999 ж.жылы “Ертіс” (Павлодар), 2000-01 ж.жылдары “Жеңіс” (Астана), 2002-03 ж.жылдары “Ертіс” (Павлодар), 2004 ж.жылы “Қайрат” (Алматы), 2005 ж.жылы “Ақтөбе” (Ақтөбе), 2006 ж.жылы “Астана” (Астана) командалары чемпион болды. Ел кубогыкубогі жолындағы бәсекеде 1992 ж.жылы “Қайрат”, 1993 ж.жылы “Достық” (Алматы), 1994 ж.жылы “Восток” (Өскемен), 1995 ж.жылы “Елімай”“Елім-ай”, 1996-97 ж.жылы “Қайрат”, 1997-98 ж.жылдары “Ертіс”, 1998-99 ж.жылдары “Қайсар” (Қызылорда), 1999-2000 ж.жылдары “Қайрат”, 2000-01 ж.жылдары “Жеңіс”, 2001 ж.жылы “Қайрат”, 2004 ж.жылы “Тараз”, 2005 ж.жылы “Жеңіс”, 2006 ж.жылы “Алма-Ата” (Алматы) командалары кубок иегері атанды. 2002 ж.жылы [[Қазақстан футбол одағы]] (ҚФО) [[Азия футбол конфедерациясынанконфедерация]]сынан (АФК) шығып, [[Еуропа футбол одағынаодағы]]на (УЕФА) мүшелікке өтті. [[КСРО]] құрама сапында Е.Яровенко 24-Олимпия ойындарының ([[1988]], [[Сеул]], [[Корея]]) чемпионы болды.
Ж. Хисымов
 
== Тарихы ==
 
Футбол тарихы XII ғасырдан басталады. Алғаш рет [[Англия]]да дамыды.
Саяхатшы Гастон де Фуа өз заманында футболды бар ынтасымен бақылап, «Ағылшындар футболды ойын деп есептесе, онда төбелесті не дейді?» деп жазып кеткен екен.
Line 12 ⟶ 19:
[[1389]] жылы Ричард II пашта сарайы маңында доп тепкендерді өлім жазасына кескен. Патшаға бірнеше мәрте рұқсат сұрап барған футбол жанкүйерлері әрдайым жағымсыз жауап алып отырған. <br />
Футболға тыйым салған патшалар тізімі төмендегідей: Генрих IV 1399-1401, Генрих, V [[1413]] - [[1433]] ж, Генрих VI 1449-1451 ж, Эдуард IV 1471 ж, Генрих VII 1491 ж, ал Генрих VIII ойыншыларға шектеу қойып қана қоймай, алаң иелеріне тыйым салып, салық салған.
БұдайБұндай қатаң қағидаларға мойымаған халық футбол ойнаудан бас тартқан жоқ.<br />
Тек [[1908]] жылы футбол олимпиадалық ойындар тізімінен орын алды. <br />
Ал, [[1863]] жылы [[Лондон]]да футболдың жаңа шарттары белгіленді. Жобаға енгізілген ережелерді арнайы комиссия жіті қараған. <br />
[[1872]] жылдан бастап футболдан халықаралық кездесулер өткізілді. Доданы Англия мен [[Шотландия]] футболшылар ашты. <br />
Ойынды бар ынтасымен тамашалаған жанкүйерлер үшін ойын сәтсіз аяқталды. Өйткені, алғашқы кездесуде есеп ашылған жоқ. <br />
[[1884]] жылы [[Ұлыбритания]]да алғашқы ресми кездесу өтті. Жарысқа Англия, Шотландия, [[Уэльс]] және [[Ирландия]] командалары қатысып, бақ сынасты. Ойын жеңімпазы - шотландықтар болды.
[[1920]] жылы еуропалық футбол бәсекесінде [[Белгия]] мен [[Чехословакия]] кездесті. Онда чех футболшыларын ойсырата жеңген бельгиялықтар олимпиада чемпионы танылды.
Ал, [[1924]] жылы [[Оңтүстік Америка]]да ашылған олимпиадада алтынды [[Уругуай]] құрамасы ұтты. Олар [[Югославия]], американ, француз, голланд пен Швейцария ойыншыларын қапы қалдырды. Ағылшындардан футболды үйренген Уругуай футболшылары әлдеқайда ширақ еді.
[[Италия]] мен [[Испания]], [[Мажарстан]], [[Аустрия]], Чехословакия да футболдың қыр-сырларын тең меңгере білді. Бұны [[1934]]-38 жылдары Италия құрамасының екі рет әлем чемпионаты атанғаны дәлелдейді. <br />
Ежелгі Шығыс елдерінде (антикалық дәуірде [[Мысыр]], [[Қытай]],) ([[Грекия]], [[Рим]]), тіпті [[Франция]], Италия, Англияда футболға ұқсас ойын болған.<br />
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Футбол» бетінен алынған