Швейцария: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Швейца́рия''' ({{lang-de|Schweiz}}, {{lang-fr|Suisse}}, {{lang-it|Svizzera}}, {{lang-rm|Svizra}}), ресми атауы — '''Швейцария Конфедерациясы''' ({{lang-de|Schweizerische Eidgenossenschaft}}, {{lang-fr|Confédération suisse}}, {{lang-it|Confederazione Svizzera}}, {{lang-rm|Confederaziun svizra}}) — Орталық Еуропадағы мемлекет. Солтүстігінде [[Германия|Германиямен]]мен, батысында [[Франция|Франциямен]]мен, оңтүстігінде [[Италия|Италиямен]]мен, шығысында [[Австрия]] және [[Лихтенштейн|Лихтенштейнмен]]мен шектеседі.

== Табиғаты ==

Таулардың басында көптеген фирндік алаңдар мен [[мұздық]]тар бар (ел аум-ның 10%-ы). Негізгі [[асу]]лары ([[Үлкен Сен-Бернар]], [[Симплон]], [[Сен-Готард]], [[Бернина]]) 2000 м-ден биік орналасқан. Солтүстік пен солтүстік-батысқа қарай [[Альпі]] аласара түсіп, мұздықтар сирей бастайды. [[Альпі|Альпіден]]ден солтүстік-батысқа қарай ел аум-ның 1/3-іне жуығын алып жатқан Швейцария қыраты орналасқан. Ол 1000 — 1200 м-ден 400 м-ге дейін аласарады ([[Рейн]] мен [[Ааре]] өзендерінің аңғарлары). Мұнда ел халқының басым бөлігі шоғырланған, ірі қалалар мен өнеркәсіп орталықтары орналасқан. Сондай-ақ мұнда ең құнарлы а. ш. жерлер мен жайылымдар бар. Елдің солт.-батысында қатпарлы Юра таулары (Швейцария шегіндегі ең биік жері — [[Мон-Тендр]] тауы — 1679 м) жатыр.

== Әкімшілік бөлінуі ==

[[суретСурет:Schweiz graubuenden sent.jpg|thumb|225px|right|[[Граубюнден]] шығыс кантонындағы, Сент ауылындағы қысқы көрініс]]

== Тарихы ==

[[FileСурет:Old Swiss Confederation.jpg|thumb|upright=1.2|left|Еcкі Швейцариялық Конфедерациясы.[[1291 жыл]]дан (көк сұр) 16 ғ. дейін (ал күрең) және оның бірлестіктері (көк)]]

[[FileСурет:Bundesbrief.jpg|thumb|Федеральдік чартер.1291 жылы]]

10 — 11 ғасырларда Швейцария “[[Қасиетті Рим империясы|Қасиетті Рим империясының]]”ның” құрамында болды. 13 ғасырда [[Габсбургтер]] Орталығы [[Еуропа|Еуропаны]]ны [[Италия|Италиямен]]мен байланыстыратын тау асуларын бақылап отырған “тау кантондарын” (Швиц, Ури, Төм. Унтервальден) өздеріне толық бағындырмақ болды. [[Габсбургтер|Габсбургтермен]]мен күрес қызған кезде [[1291]] жылы тамызда бұл кантондар Швейцария одағының (конфедерациясының) негізін қалаған “мәңгілік одақ” құрды. [[1315]] жылы [[Моргартен]] түбіндегі шайқаста австриялықтарды жеңу нәтижесінде Швейцария конфедерациясы өз тәуелсіздігін сақтап қалды. [[1499]] жылы Ш. “[[Қасиетті Рим империясы|Қасиетті Рим империясынан]]”нан” толық тәуелсіздік алды, бұл [[1648]] жылы [[Вестфаль]] бейбіт келісімінде ресми түрде бекітілді.

1- және 2-дүниежүзілік соғыстарда Швейцария өзінің бейтараптығын сақтады. 20 ғ-дың 2-жартысында Еуропа елдерінің саяси және экон. интеграциясы барысында Швейцарияның рөлі біршама артты. Дегенмен, [[1986]] жылғы референдумның нәтижесінде халық Швейцарияның [[БҰҰ|БҰҰ-ға]] кіру ұсынысына өз келісімін бермеді. 2-дүниежүз. соғыстан кейінгі кезеңде ел көптеген халықар. ұйымдардың жұмысына белсене қатыса отырып, бейтараптық саясатты ұстап келеді. [[1991]] жылы желтоқсанда Швейцария Конфедерациясы [[Қазақстан]] Республикасының мемлекеттік егемендігін таныды. [[1992]] жылы Қазақстан мен Швейцария арасында дипломаттық қарым-қатынас орнатылды (ноталар алмастырылды). [[1996]] жылы [[Берн|Бернде]]де Швецариядағы [[Қазақстан]] Республикасының, [[1993]] жылы [[Алматы|Алматыдаъъ Швейцария Конфедерациясының консулдық агенттігі ашылды ([[1999]] жылы Бас консулдық болып қайта құрылды).

== Экономикасы ==

[[FileСурет:Omega Speedmaster Rueckseite-2.jpg|thumb|upright|The [[Omega Speedmaster Professional|Omega ''Speedmaster'']], Швецариялық сағат<ref>[http://www.swissworld.org/en/economy/key_sectors/watches/ Watches] swissworld.org. Retrieved on 2009-07-20</ref>]]

Швейцария — жоғары дамыған өнеркәсібі мен өнімді ауыл шаруашылығы бар мемлекет. Швейцария дүние жүзінде капиталды шеттен тартудан алғашқы орындардың бірін иемденеді, дүние жүзіндегі ең ірі қаржы орталықтарының бірі саналады. Щвейцария банкілерінің сейфтерінде дүние жүзіндегі ең дамыған елдердің, барлық құнды қағаздарының жартысы жатыр. өнеркәсібі жоғары сапалы, қымбат және ғылым жетістіктерін қажет ететін өнімдер шығаруға маманданған. Ел [[экономика|экономикасында]]сында ірі трансұлттық монополиялар үстемдік жағдайға ие. Щвейцария туризм мен өз аумағы арқылы өткізілетін транзиттік жүктерден көп пайда табады. Өнеркәсібі сырттан әкелінетін шикізаттарға тәуелді және дайын өнімдерді экспорттауға бейімделген. Жетекші салалары — машина жасау мен металл өң-деу, химия, тамақ өнеркәсіптері. Машина жасауда ұсталық-престеу жабдықтарын, дәлдігі жоғары металл өңдеу станоктарын (оларды шығару мен экспорттау бойынша Щвейцария дүние жүзіндегі жетекші орындардың бірін иемденеді, өнімнің 80%-ына жуығы сыртқа шығарылады), дәл өлшеу аспаптарын (күрделі медициналық аппараттар, дәл таразылар, оптик. аспаптар, т.б.), сағаттар (дүниежүз. өндірістің жартысынан көбі, өнімнің 95%-ы экспортталады) шығару неғұрлым жоғары дамыған. Щвейцария тоқыма (тоқу, иіру, тігін машиналары, дүниежүз. экспорттың 1/5-і), полиграф. (баспахана машиналары, түптеу станоктары, т.б.; өнімнің 90%-ы экспортталады), тамақ, сағат өнеркәсібі үшін құрал-жабдықтар өндіру мен экспорттау жөнінде дүние жүзіндегі ең алдыңғы орындардың бірін иеленеді. Ш-ның компьютерлер мен оларды бағдарламалық қамтамасыз ету өндірісіндегі, күзеттік (видеобақылау, банкноттар мен бағалы қағаздарды қорғау жүйелері) және орау құрал-жабдықтарын, егін жинау техникасын, құрылыс саймандарын өндіру салалары да жақсы дамыған.

[[FileСурет:2011-06-14 08-28-11 Switzerland Kanton Zürich Zürich Hönggerberg.jpg|thumb|upright|left|Үлкен [[Цюрих]] облысы 1.5 млн адамдардың және 150-ден астам компаниялардың үйі.<ref>{{cite web|url=http://www.zuerich.com/de/Besucher/Information/facts/6-details.html#details |title=Zürich – the Highest Quality of Life Worldwide for the Seventh Successive Year |publisher=Zuerich.com |date= |accessdate=2010-04-29}}{{dead link|date=May 2011}}</ref>]]

Негізгі сауда серіктестері: [[Германия]], [[Франция]], [[Италия]], [[Ұлыбритания]] мен [[Еуро Одақ|Еуро Одақтың]]тың басқа да елдері, [[АҚШ]], [[Жапония]].

== Сілтемелер ==