Халифат: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

[[FileСурет:Califate 750.jpg|thumb|right|Ислам халифаты]]

'''Араб халифаты ''' — халифалар басқарған араб-мұсылман мемлекеттерінің Еуропа елдеріндегі атауы. [[Мұхаммед пайғамбар]] Батыс Арабияда құрған мұсылман қауымы ([[Умма]]) Араб халифатының ең алғашқы түп негізі болды. [[FileСурет:Age-of-caliphs.png|thumb|right|The Caliphate, 622–750 {{legend|#a1584e|Мұхаммед пайғамбар дәуіріндегі халифаттың кеңеюуі, 622–632}} {{legend|#ef9070|Рашидун дәуіріндегі халифаттың кеңеюуі, 632–661}} {{legend|#fad07d|Умайяд халифаты, 661–750}}]]

632 — 56 жылдардағы халифаттың астанасы — [[Медине]] қаласы Араб жорықтарының бірінші кезеңінде халифаттың құрамына [[Ирак]], [[Иран]] түгел дерлік, Кавказ сыртының басым бөлігі, [[Сирия]], [[Палестина]], [[Египет]] кірді, ал екінші кезеңінде оған Солт. [[Африка]], [[Пиреней түбегі|Пиреней түбегінің]]нің көп бөлігі, [[Орта Азия]], [[Табарстан]], [[Джурджан]] ([[Горган]]), [[Синд]] қосылды. Халифат тұсында ислам дінінде сунниттер мен шииттердің, хариджиттердің алғашқы діни-саяси ағымдары және түрлі халифаттар (Омейя әулеті халифаты (929 — 1031), [[Аббас Әулеті|Аббас әулеті]] халифаты (750), [[ФАТИМА ӘУЛЕТІ|Фатима әулеті]] халифаты (909 — 1171), Кордова халифаты), Сасани, Тулуни, Әли әулеті, Тахир әулеті, Самани әулеті т.б. билеген мемл-тер мен жергілікті әмірліктер пайда болды.

'''Халифат'''– халифтар басқарған, құқықтық жүйесі исламның сүнниттік тармағына негізделген мемлекеттердің жалпы атауы. Алғаш Батыс Арабияда 632 – 56 жылы Мұхаммед Пайғамбардың басшылығымен құрылған. Қазақстаннан халифат құрамына кейбір оңтүстік аймақтар (Фараб, Испиджаб, Яссы, — халифалар басқарған ортағасырлық араб мемлекеттері. Мұсылман теократиясына негізделді. Халифаттың түпкі негізі 7 ғасырларда Батыс Арабияда Мұхаммед пайғамбар (ғ.с.) құрған мұсылман қауымы — [[умма]] болды. Арабтардың жаулап алулары нәтижесінде халифат Арабия түбегін, [[Иран]], [[Ирак|Иракты]]ты, Орталық [[Азия]] мен [[Кавказ|Кавказдың]]дың көпшілік бөлігін,[[Сирия]], [[Палестина]], [[Египет]], Солтүстік [[Африка]], Пиреней түбегінің басым бөлігін, [[Синд мемлекеті|Синдті]] қамтыған орасан зор мемлекетке айналды (қ. [[Араб халифаты]] Арабтардың Орталық Азияға жорықтары). Омейя әулеті ([[661]] — [[750]]) мен Аббас әулеті ([[750]] — [[1258]]) кезінде халифат құл иеленушілік және патриархалдық тәртіптер сақталған, феодалдық қатынастар басым дамыған мемлекет болды. 7 — 10 ғасырларда халифатта дүниежүзілік мәдениеттің дамуында маңызы зор болған жарқын да сан алуан мәдениет қалыптасты (қ.[[Араб мәдениеті]]). 9 ғасырда құрамына кірген мемлекеттердің экономикасының дамуының әркелкілігі, аймақтар арасындағы шаруашылық байланыстардың әлсіздігі, жер-жердегі халифатқа қарсы көтерілістер, билеушілердің өзара тақ таласы мемлекеттің ыдырауын және іс жүзінде дербес ұлттардың құрылуын тездетті. 10 ғасырдың 1-жартысынан бастап Фатима әулетінің ([[909]] — [[1171]]), [[Испания|Испанияда]]да Омейялар ([[929]] — [[1031]]) мен Аббастардың Халифаттары өмір сүрді. Фатима әулеті халифтері өз қолдарына діни, зайырлы биліктерді қатар шоғырландырды. [[Аббас Әулеті|Аббас әулеті]] халифтары [[945]] жылы Бағдадты Буилер жаулап алғаннан кейін зайырлық биліктен айрылды. [[1055]] жылы Бағдадтағы Буилер билігін салжұқтар алмастырды. Салжұқтардың біртұтас мемлекеті ыдырағаннан кейін ([[1118]]) Аббас әулеті [[Тигр]] мен [[Евфрат]] алабында жаңа Халифат құрды. [[1258]] жылы Бағдадты моңғолдар басып алғаннан кейін Халифат мемлекет ретінде өмір сүруін тоқтатты. Алайда Египетті [[1517]] жылы түріктер жаулап алғанға дейін Аббас әулеті халифтері Каирде тұрып, өздерінің діни беделімен жергілікті сұлтандарды және басқа да мұсылман елдерінің билеушілеріне ықпал етті, оларға қаржы жағынан көмектесті. Кейін түрік сұлтандары өздерін халифтер деп атай бастады. Олар мұны [[Египет|Египетті]]ті жаулап алғаннан кейін Аббас әулетінің соңғы өкілінен мұраға алғандықтарымен түсіндірді. Түрік Халифатын [[1924]] жылы наурызда республика[[Түркия]] жойды.<ref>Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС,2010 ISBN 9965-26-322-1</ref>

== Пайдаланған әдебиет ==