Араб жазбалары Қазақстан туралы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

[[Араб тілі]]ндегі [[Қазақстан]] туралы жазбалар — 8-15 ғасырлардағы [[Қазақстан]] жерін мекендеген халықтар мен тайпалардың тарихын, әсіресе, [[Шыңғысхан]] шапқыншылығы кезеңін зерттеуге қажетті деректемелері мол араб тіліндегі тарихи-географиялық әдебиет. [[Араб халифаты]] заманында [[арабтар]]дың шығысты жаулап алып, [[мұсылман]] синкретик. мәдениеті мен ислам дінін таратып, мұсылман дүниесінен шалғайдағы кейбір аймақтармен сауда қатынасын дамытуының нәтижесінде көрші және алыс елдерден жан-жақты мәліметтер жиналды. [[Орта ғасыр]]лардағы араб тарихнамасында Қазақстан аймағының ерекше орын алуын, біріншіден, арабтардың [[Орта Азия]]дағы жаулап алған жерлеріне билігін нығайтуға, екіншіден, қазақ даласын мекендеген көшпелі жауынгер тайпалардың шабуылынан сақтануға тырысқан әрекеттерімен түсіндіруге болады. Қазақстан халықтары туралы ертеректегі деректер араб тіліндегі классик. тарихи шығармалардан белгілі. 9 ғ-да өмір сүрген [[әл-Белазури]]дің “Китаб футух әл-бұлдан” (“Жорық кітабы”), [[әт-Табари]]дің “Тарих әр-русул уә-л-мулук” (“Пайғамбарлар мен патшалар тарихы”) атты шығармаларында 7-8 ғ-дағы арабтардың Орта Азия мен Оңт. Қазақстанның кейбір аймақтарына жасаған жорықтары айтылады.

 

әт-Табаридің замандасы, бағдаттық [[әл-Жаһиз]]дың (9 ғ.) “Манақиб әл-атрак” (“Түркілердің лайықты қасиеттері”) кітабында Қазақстандағы көшпелі түркі тайпаларының этнологиясы жөнінде тұңғыш мәліметтер берілген, [[Аббас әулеті]] халифтары ұландарының қатарындағы түрік сарбаздары жайлы, араб қалалары тұрғындарын таңдандыратын түркілердің жауынгерлігі, олардың әдет-ғұрпы туралы баяндалған. [[Тамим ибн Бахр]] 9 ғ-дың 1-жартысында [[Ертіс]] бойындағы (Солт.-Шығыс Қазақстан) қимақтар елі арқылы тоғыз-оғыз қағанының астанасын басып өтіп, [[Шығыс Түркістан]]ға саяхат жасады. Тамим ибн Бахр қимақтардың мекен-жайы, шаруашылығы жайында мәлімет бере отырып, [[Тараз]] қ-нан [[қимақ]] патшасының сарайына дейінгі көрген-білгені жайлы әңгімелейді. Қазақстан жерін мекендеген тайпалар туралы деректер 9 ғ-дағы араб тілінде жазылған геогр. шығармаларда да ұшырасады. Мұндай ерте кезден сақталған еңбекке почта мен тыңшы қызметінің бастығы ибн Хордадбектің “Китаб әл-масалик уә-л-мамалик” (“Жолдар мен мемлекеттер туралы кітап”) атты әкімш.-геогр. анықтама еңбегі жатады. Онда Оңт. Қазақстан мен Жетісуды басып өтетін [[Ұлы Жібек жолы]], оның бойындағы қалалар мен қоныстар жайлы айтылып, түрлі елді мекендердің ара қашықтығы көрсетілген. ибн Хордадбек, көбінесе, халифаттың ерте кездегі байланыс қызметі архивіне сүйенген. Тарихшы-географ [[әл-Йақуби]]дің (9 ғ.) “Китаб әл-бұлдан” (“Елдер кітабы”) атты геогр. шығармасында Қазақстан түркілері жайындағы тарихи этногр. кең ауқымды материал қамтылған. Бұл еңбекте түркілер туралы деректер анағұрлым нақты берілген. Әсіресе, [[оғыз]], [[қарлұқ]], [[қимақ]], [[қырғыз]], [[тоғыз-оғыз]] [[тайпа]]ларының бірлестіктері туралы мәліметтері аса маңызды.