Айғаным Сарғалдаққызы

Айғаным Ханым (1783 жылы, қазіргі Солтүстік Қазақстан облысы, Сырымбет — 19 қараша 1853, сонда) — Шоқан Уәлихановтың әжесі, Уəли ханның кіші әйелі. Патша өкіметі Орта жүздегі хан өкіметін таратқанда, Уәлиханның барлық мұрасы балаларының бөлісіне түсті. Солтүстік Қазақстандағы қоғамдық-саяси өмірге ықпал етті. Ол өз кезеңінің алдыңғы қатарлы адамы болған, шығыстың бірнеше тілдерін білген. Санкт-Петербургтегі, Ресей сыртқы істер министрінің Азия департаментімен хат жазысып, Омбыдағы, Тобыл мен Петропавлдағы шенеуніктермен тығыз байланыс орнатқан. Ол Шоқан үшін нағыз даналықтың үлгісі болды. Әжесі оған халықтың ежелгі аңыздарын, әңгімелерін айтып, өткен тарихи оқиғаларды еске түсірді. Уәли ханның өлімінен кейін (1821) барлық мұра оның ұлдары арасында бөлінді. «Ханның қызыл ағашы» ордасы — үлкен ұлы Ғұбайдолланың ұрпақтарына, Сырымбет Уәлидің кіші әйелі — А-нан туған балалардың иелігіне қалды. Уәли қайтыс болғанда Шоқанның әкесі — Шыңғыс небәрі 10 жаста болатын. Хан ордасы — “Ханның қызыл ағашы” — үлкен ұлы Ғұбайдолла ұрпақтарына, Сырымбет — кіші әйелі Айғанымнан туған балалардың иелігіне қалды. Уәли өлген жылы Шоқанның әкесі Шыңғыс 10 жаста болатын. Әкенің барлық мұрасы ғұрып бойынша үлкен ұлы Ғұбайдоллаға өтуге тиіс еді. Бірақ Ғұбайдолла саяси жағдайларға байланысты әке мұрасына ие бола алмады. Ол ұзақ уақыт айдауда жүріп, қаза тапты. Сондықтан Уәли әулетіндегі ел басқару ісі оның жесірі Айғанымның қолына тиді. Айғаным өз заманының алдыңғы қатарлы адамы болды, бірнеше шығыс тілдерін меңгерді. Санкт-Петербургтегі Сібір комитетімен, Ресей Сыртқы істер министрлігінің Азия департаментімен хат жазысып тұрды. Сібір қазақтарының жарғысы қабылданғаннан кейін, Солтүстік Қазақстандағы көптеген мәселелерге оның ықпалы тиді. Айғанымның өз халқы алдындағы айрықша беделін түсінген патша өкіметі қазақтарға қатысты көптеген істерді шешуде ол кісімен ақылдасып отырған. Александр І патша Айғанымның өтінішін орындап, Сырымбетте қыстау салдырып берген. Қыстау сыртынан ағаш қорғанмен қоршалған. Қорған ішінде үлкен үй, мешіт, қонақ үй, үлкен 5 бөлмелі мектеп үйі, монша, диірмен, керме, сарай т. б. болған. 1828 жылы Қызылжарда Айғаным Батыс Сібірді тексеруге келген Сенат өкілдері В. К. Безродный және Б. А. Куракинмен кездесіп, оларға халықтың мұң-мұқтажы жазылған хат тапсырды. Айғаным өз ұлы Шыңғысты Омбыдағы әскери училищеге оқуға берді. 12 жасар Шоқанды да, шешесі Зейнептің қарсы болғанына қарамай, Омбы қаласына оқуға жіберді. Шоқанның болашақта үлкен ғалым болып қалыптасуына әжесі Айғанымның әсері көп болған.

Айғаным Ханым Айғанымнан Ханым
Лауазымы
Ханша
1718 — 1748
Монарх	Уəли хан
Хан ана
1748 — 1780
Монарх	Шынғыс Уалиұлы Уəлиханов
Өмірбаяны
Діні	Ислам
Дүниеге келуі	1783 (1783) Солтүстік Қазақстан облысы Сырымбет
Қайтыс болуы	19 қараша 1853 (1853-11-19) Сырымбет Қазақ хандығы
Туған кездегі есімі	Айғаным
Әкесі	Сарғалдақ
Жұбайы	Уəли хан
Балалары	ұлдары: Ғұбайдолла, Ғаббас, Шынғыс

Айғаным медресесі

Сырымбеттегі Айғаным ханымның мекен-жайына мешітпен бірге 1834 жылы салынған. Жалпы аумағы 200 шаршы метрден астам медреседе әрқайсысына 20 шәкірттен сыятын 5 бөлме болған. Медреседегі дін оқуына, мұсылманша хат тануға сол төңіректегі жас балалар көп тартылған. Шәкірттерге сабақ беруге таңдаулы ұстаздар шақыртылған. Айғаным медресесінде қазақтың көрнекті ғалымы Шоқан Уәлиханов мұсылманша алғаш сауатын ашқан. Сондай-ақ оның талантты, өнерлі інілері Жақып, Махмет, Қозыке, Қоқыш және тағы да басқа көзі ашық жастар тәрбие алған.

Сыртқы сілтеме

• Айғаным Сарғалдаққызы (қолжетпейтін сілтеме)