Алаверди

Алаверди
	Қала
	Алаверди
	арм. Ալավերդի
	Елтаңбасы
Әкімшілігі
Ел	Армения
Марз	Лори облысы
Мэр	Артавазд Варосян
Тарихы мен географиясы
Координаттары	41°05′42″ с. е. 44°39′21″ ш. б. / 41.09500° с. е. 44.65583° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 41°05′42″ с. е. 44°39′21″ ш. б. / 41.09500° с. е. 44.65583° ш. б. (G) (O) (Я)
Алғашқы дерек	б.з.д. III ғ.
Бұрынғы атаулары	1935 жылға дейін - Манес
Қала статусы	1938
Жер аумағы	18 км²
Орталығының биiктігі	18 м
Уақыт белдеуі	UTC+4
Тұрғындары
Тұрғыны	16 400 адам (2010)
Ұлттық құрамы	армяндар, гректер
Конфессиялар	Армян Апостол шіркеуі
Этнохороним	алаверділіктер
Сандық идентификаторлары
Телефон коды	+374 (253)
Пошта индексі	1701―1708
	alaverdi.am
	Алаверди
	Алаверди шекарасы
	Ортаққордағы санаты: Алаверди

Алаверди (арм. Ալավերդի) ― Арменияның солтүстік-шығысында Ереваннан 167 км қашықтықта орналасқан қала. 2010 жылдың мәліметімен халық саны — 16 400. Қала маңайында архитектіра ескерткіші — Санаин монастырі орналасқан. Қаладан Ванадзор-Тбилиси тас жолы және Алаверди станциясы бар темір жолы өтеді. Дебед өзенінің (Кура алабында) сол жағында орналасқан. Армениядағы мыс өнеркәсібінің байырғы орталығы.

Тарихы өңдеу

Б.з.д. III—II ғасырдың жазбаларында Алаверди алғашқы рет «Маниц Гом», «Манес» бекіністі қорғау деп аталады. ХІІІ г-дан бастап қала мыс өндіру орыны ретінде белгілі болады.

XVII ғасырдан бастап қала қазіргі Алаверди атын ежелгі көшпелі борчалу елінің атынан алады.

1930 жылға дейін қаланың аты "Аллаверды" деп аталатын. Баскаков 1979 ж. айтуы бойынша "Алла берді" деген түрік-араб сөздерінен құралған.

1770 жылы грек кешілер Алаверди және Шамлуга қалаларында мыс қорыту зауытын салады. 1795 жілі Аға Мохаммед-ханмен талқандалынған.

1801 ж. Алаверди Ресей империясының құрамына кіреді. 1887 жылы кен қазып шығару құқығы француздарға сатылған.

Мыс өнекәсібінің өркендеуіне Гюмри-Тбилиси темір жолы (1899) және Дебед гидроэлектро стансасының құруы (1909) қозғау салды.

1921 ж, Алавердиде кенес өкіметі орнатылды. 1938 ж. қала статусын алжы. 1957 ж. қалада ірі мыс -химиялық комбинаты салынды.

Халықы өңдеу

Кестеде халық санының өзгеру динамикасы көрсетілген.

жыл	1831	1873	1926	1959	1970	1979	2001	2004	2005	2006	2007	2008
халық саны	24	748	4500	16 805	23 311	23 182	14 835	17 000	17 000	16 800	16 700	16 600

Жергілікті халықының көбісі - армяндар.

Алавердида туып-өскен атақты адамдар өңдеу

Александр Ерицян (1842—1902) - әйгілі тарихшы
Аршак Газарян - еңбек қайраткері
И. Хаджиев - Кенес одағы каһарманы
Альберт Аслян - атақты суретші
Анастас Иванович Микоян - 30-60 ж. кеңес одағы қайраткері
Артём Иванович Микоян - атақты авиаконструктор т.б.

Туыстас қалалар өңдеу

Айос Иоаннис Рентис (Грекия) — 28.05.2007
Кобулети (Грузия) — 01.10.2007

Фотогалерея өңдеу

Қаланың жалпы көрінісі
Өзен жағасы
Қала панорамасы
Дебед өзені
Санаин көпірі
Мыс -химиялық комбинат
Темір жол вокзалы.
Киелі Григорий шіркеуі

Сыртқы сілтемелер өңдеу

http://www.armeniapedia.org

Дереккөздер өңдеу

“Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998