Уикипедия

Аллаһ

Алла (араб.: الله ‎), кейде Аллаһ — Ислам дініндегі бiр Құдайды (Тәңірді) бiлдiретiн араб сөзi. Бұл сөз әл-илаһ (al-ilāh) - "осы Құдай, Тәңір" деген сөзден қалыптасқан болып, "Құдай" мен "Тәңір", мағынасындағы Ел және Елаһ деген иврит және арамей сөздерінен бастау алады.[1][2]

"Алла" сөзі араб каллиграфиясында

Исламға дейін Алла сөзі арабтардың түрлі діндерінде қолданылып келген.[3] Анығырақ айтқанда бұл атау мұсылман және христиан арабтарының арасында бірдей қолданыс тапқан.[4] Бұл сөзді жаппай болмаса да, Бабистер, Баһаи, Мандеилер (орыс.)қаз., Индонезия мен Мальта христиандары және Мизраһи еврейлері қолданған.[5][6][7][8] Батыс Малайзиядағы христиандар мен сикхтердің бұл сөзді қолдануы таяуда саяси және құқықтық келіспеушіліктерге әкелген болатын.[9][10][11]

Этимологиясы өңдеу

Аллаһ сөзі қазақ тілінде Алла деп бұрыннан айтылып және жазылып келді, ҚМДБ да бұл туралы өз пәтуасын берді.[12]

Алла сөзінің этимологиясын араб ғалымдары талқылап келеді.[13] Басра мектебінің грамматиктері оны "өздігінен" (murtajal) мағынасында түсіндіреді, яғни, «жоғары» немесе «жасырын» деген мағынасы бар ауызша түбірі lyh болған lāh-тың белгілі бір нысаны ретінде таниды.[13] Басқалар бұл сөзді сириялық және иврит тілінен алынған деп есептеп, бастысы араб сөз алды қосымшасы әл (al-) "осы" деген сөз бен Илаһ (ilāh) "Тәңір, Құдай" сөзі бірігіп Ал-лаһ (al-lāh) "осы құдірет", "бір Құдай" деген мағына береді дейді.[13] Қазіргі ғалымдардың көбі екінші нұсқаны растайды, сырттан келген сөз дегенге күмәнмен қарайды.[14]

Алла сөзімен тамырлас басқа сөздер иврит және арамей тілінде кездеседі.[15] Қатысты арамейше нұсқасы Елаһ (Elah, אלה) болса, ол дәріптелген күйде Елаһа (Elaha, אלהא) делінген. Мұның Інжілдік Арамейлік жазбаша нұсқасы Елаһа (ʼĔlāhā, ܐܠܗܐ) болса, Ассириялық шіркеудегі сириялық нұсқасы Аллаһа (ʼAlâhâ, ܐܲܠܵܗܵܐ) болған. Бұл екеуі де қарапайым түрде '"Құдай'" деген мағынаны береді.[16] Інжілдік иврит көбінесе көпше түрде Елоһім (Elohim, אלהים) деп қолданылса, анда-санда ол жекеше түрде Елоаһ (Eloah, אלוהּ) деп қолданылады.(אלוהּ).

Ислам дінінде өңдеу

Мұсылмандардың сенiмi бойынша, Алла - бүкіл әлемнің жаратушысы және билеушісі. Алладан басқа ешкім бұндай күш иесі емес. Алланың болуы ғалам үшiн өте керек нәрсе, оның жоқтығы мүмкiн емес. Аллаға тең ешкім жоқ және бұл сөзді барлығы мойындап отыр. Алла сөзінің маңызы зор. Барлық өте жақсы аттар және сапалардың иесi, тиiстi шын жаратушыға және құдайға теңестіреді, ол - жалғыз. Алла мәңгi, ол туылмаған және туылмайды да. Оның ойына адамның ақылымен жету мүмкiн емес.

Бiр құдайлық өңдеу

Негiзгi бап: Таухид
Таухид - Алла бiр, Құдай жалғыз жаратушы екенін мойындау. Құдаймен жинағы маңызды (таухиду-ррубубийа), табынуға тек қана Ол лайықты (таухиду-ль-улухийа) және мұндай атрибуттарға жəне ешкім ие болмайтын сапаларға ие болатын, тiптi (таухид-уль-асма уа сыйфат) таухид ислам дiнiн құрайтын бас болып табылады.


Алланың көркем есімдері өңдеу

  • Алла
  • әр-Рахман – аса қамқор
  • әр-Рахим – аса мейірімді
  • әл-Мәлик – бүкіл әлемдердің егесі, әміршісі
  • әл-Қуддус – барша кемшіліктен пәк, қасиетті
  • әс-Сәлам – жаратқандарын амандықта ұстаушы
  • әл-Мумин – жүрекке иман беруші, азаптан қорғаушы
  • әл-Мухаймин – әр уақыт өз саясына алушы, үкімінің астына алушы
  • әл-Азиз – ұлы, жеңілуі мүмкін емес жеңімпаз
  • әл-Жаббар – өзінің үкімін барша әлемге жеткізуші, қалағанын күштеп жасатушы
  • әл-Мутәкәббир – барлық нәрседе ұлылығын көрсетуші
  • әл-Халиқ – барлық нәрсені жаратушы, жоқтан жаратушы
  • әл-Бари – кемшіліксіз жаратушы
  • әл-Мұсаууир - әрбір қалаған нәрсесіне бейне беруші
  • әл-Ғаффар – күнәларды кешіруші, жарылқаушы
  • әл-Қаһһар - қалаған нәрсесіне үстем болушы
  • әл-Уаһһаб – түрлі нығметтерді қайтарымсыз беруші
  • әр-Раззақ – жаратылғандардың рызық несібесін беруші
  • әл-Фаттах – хайыр есіктерін ашушы
  • әл-Алим – барлық нәрсені өте жақсы білуші
  • әл-Қабид – рухтарды алып қалушы, жан алушы
  • әл-Басит – рызықты молайтушы, өмірді ұзартушы
  • әл-Хафид – кәпірлердің беделін түсіруші
  • әр-Рафиғ – муминдерді көтеруші, жоғарылатушы
  • әл-Муиз – ұлықтаған, ізеттілік пен күш беруші
  • әл-Музил – қиыншылықпен сынаушы
  • әс-Сәмиғ – барлық нәрсені естуші
  • әл-Басир – барлық нәрсені көруші
  • әл-Хакәм – үкім беруші, жақсыны жаманнан айырушы
  • әл-Адил - әділетті
  • әл-Латиф – құлдарына Лұтуф етуші, түрлі пайдаларға кенелтуші
  • әл-Хабир – барлық нәрседен хабардар
  • әл-Халим - пенделерге жаза берерде жұмсақ болушы
  • әл-Азим – заты мен сипаттарында өте ұлық
  • әл-Ғафур – аса кешірімді, жарылқаушы
  • әш-Шәкур – аз амалға көп сауап беруші, шүкіршілік иесі
  • әл-Алии – өте жоғары
  • әл-Кәбир - өте үлкен
  • әл-Хафиз – сақтаушы, бәлекеттерден қорғаушы
  • әл-Муқит – әрбір жаратылғандардың азығын беруші
  • әл-Хасиб - әрбір пенденің ғұмырлық һарекетінен есеп алушы
  • әл-Жәлил – ұлылық иесі
  • әл-Кәрим – өте жомарт
  • әр-Рақиб – барлық жаратылысты бақылаушы
  • әл-Мужиб – дұғаларды қабыл етуші
  • әл-Уасиғ – ілімі мен мейірімі кең
  • әл-Хаким – хикмет иесі, бүкіл ісінің хикметі бар
  • әл-Уәдуд – ізгі құлдарын жақсы көруші
  • әл-Мәжиид – беделі, аты өте жоғары және есімдері әдемі
  • әл-Баъис – өлгеннен кейін тірілтуші, пайғамбар жіберуші
  • әш-Шахид – әрбір нәрсеге куә болушы
  • әл-Хақ – бар екендігінде ешқандай өзгермеген, ақиқат, шынайы
  • әл-Уәкил – құлдарының істерін орындаушы
  • әл-Қауи – өте күшті
  • әл-Мәтин – өте берік, күшті
  • әл-Уәли – муминдерге дос және жәрдемші
  • әл-Хамид – мақтау мен мадаққа лайық
  • әл-Мухси – әрбір нәрсенің санын білуші
  • әл-Мубди – тіршілікті жоқтан бар етуші
  • әл-Муид – жаратылғандарды өлтіріп, қайта тірілтуші
  • әл-Мухи – тірілтіп, өмір беруші
  • әл-Мумит – жанды бір мақлұқтың жанын алушы
  • әл-Хай – тірі
  • әл-Қайюм – барлық нәрсені ұстап тұрушы
  • әл-Уәжид – қалағанын қалаған уақытта табушы
  • әл-Маажид – барлық есімдерімен жоғары, ұлық пәк болған
  • әл-Уахид – затында, сипаттарында, есімдерінде жалғыз
  • әс-Самад – ешнәрсеге мұқтаж емес
  • әл-Қадир – қалаған нәрсені істеуге құдіреті жетеді
  • әл-Муқтадир – барлық нәрсеге күші жетуші
  • әл-Муқаддим – қалаған нәрсесін қалауы бойынша бірінші кезекке қоюшы
  • әл-Муаххир – қалаған нәрсесін кейінге шегеруші
  • әл-Әууәл – бастауы болмаған
  • әл-Ахир – соңы болмаған
  • әз-Захир – бар болуы ашық болған
  • әл-Батин – заты мен болмысы жасырын болған
  • әл-Уали - әлемді жалғыз өзі басқарып иелік етуші
  • әл-Мутәали – нұқсандықтардан пәк
  • әл-Бәрр – құлдарына деген жақсылығы көп
  • әт-Таууаб – тәубелерді қабыл етуші
  • әл-Мунтақим – күнәні әділ түрде жазаландырушы
  • әл-Афуу – кешірімшіл
  • әр-Рауф – мейірімі көп
  • Маликул–мулк – мүліктің, дүниенің шынайы егесі
  • Зул-жәләли уәл-Икрам – ұлылық пен жомарттықтың иесі
  • әл-Муқсит – әрбір істі ретімен, уақытымен жасаушы
  • әл-Жамиғ – қалаған нәрсені қалаған уақытта бір жерге жинаушы
  • әл-Ғани – өте бай, ешкімге мұқтаж емес
  • әл-Муғни – қалаған пендесін бай етуші
  • әл-Мани – қалаған нәрсеге кедергі бола алушы
  • әд-Дзарр – қалағанын зиянға душар етуші
  • ән-Нафи – қалағанына көп пайда беруші
  • ән-Нур – нұрландырушы, нұр беруші
  • әл-Хади – дұрыс жолға салушы, хидаят беруші
  • әл-Бадиғ – ешқандай үлгісіз, мысалсыз жаратушы
  • әл-Бақи – мәңгілік, соңы болмайтын
  • әл-Уарис – мүліктің шынайы иесі
  • әр-Рашид – жол көрсетуші
  • әс-Сабур - асқан сабыр иесі

 
Рохтас қамалы, Пәкістан
 
Айя_София,Ыстамбұлда «Алла»ның атауын көрсететін Медальон

Алла тағалаға иман келтіру өңдеу

Алла тағалаға иман келтіру мына нәрселерді қамтиды:

  1. Алла тағаланың бар екендігіне
  2. Оның періштелеріне
  3. Оның кітаптарына
  4. Оның елшілеріне
  5. Қияметке
  6. Барлық жақсылық пен жамандық Алла тағаланың тарапынан екендігіне сену

Алла тағаланың барлығына болмыс, ақыл, дін және сезім дәлел бола алады.

Сілтемелер өңдеу

  1. ↑ Zeki Saritoprak (2006). "Allah". In Oliver Leaman. The Qur'an: An Encyclopedia. Routledge. p. 34. https://books.google.com/books?redir_esc=y&id=isDgI0-0Ip4C&q=ilah#v=snippet&q=ilah&f=false. 
  2. ↑ Vincent J. Cornell (2005). "God: God in Islam". In Lindsay Jones. Encyclopedia of Religion. 5 (2nd ed.). MacMillan Reference USA. p. 724. 
  3. ↑ Christian Julien Robin Arabia and Ethiopia. In The Oxford Handbook of Late Antiquity — OUP USA, 2012. — P. 304–305. — ISBN 9780195336931.
  4. ↑ http://www.merriam-webster.com/dictionary/allah |title=Allah |author=Merriam-Webster |dictionary=Merriam-Webster |accessdate=25 February 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140420121231/http://www.merriam-webster.com/dictionary/allah |archivedate=2014-04-20 }}
  5. ↑ Columbia Encyclopedia, Allah
  6. ↑ Britannica "Allah." Encyclopædia Britannica. 2007. Encyclopædia Britannica
  7. ↑ Encyclopedia of the Modern Middle East and North Africa, Allah
  8. ↑ Willis Barnstone, Marvin Meyer The Gnostic Bible: Revised and Expanded Edition Shambhala Publications 2009, ISBN|978-0-834-82414-0 page 531
  9. ↑ http://www.nzherald.co.nz/world/news/article.cfm?c_id=2&objectid=10620032 Sikhs target of 'Allah' attack, Julia Zappei, 14 January 2010, The New Zealand Herald. Accessed on line 15 January 2014.
  10. ↑ http://www.nzherald.co.nz/world/news/article.cfm?c_id=2&objectid=11139915 Malaysia court rules non-Muslims can't use 'Allah', 14 October 2013, The New Zealand Herald. Accessed on line 15 January 2014.
  11. ↑ https://www.reuters.com/article/2014/01/02/us-malaysia-religion-idUSBREA010C120140102 Мұрағатталған 16 қаңтардың 2014 жылы. Malaysia's Islamic authorities seize Bibles as Allah row deepens, Niluksi Koswanage, 2 January 2014, Reuters. Accessed on line 15 January 2014. https://www.reuters.com/article/2014/01/02/us-malaysia-religion-idUSBREA010C120140102 Мұрағатталған 16 қаңтардың 2014 жылы. |date=16 January 2014
  12. ↑ «АЛЛАҺ» ДЕП ЕМЕС, «АЛЛА» ДЕП ЖАЗУ КЕРЕК, http://almaty-akshamy.kz/alla-dep-emes-alla-dep-zhazu-kerek/
  13. ↑ a b c D.B. Macdonald. Encyclopedia of Islam, 2nd ed, Brill. "Ilah", Vol. 3, p. 1093.
  14. ↑ Gerhard Böwering. Encyclopedia of the Quran, Brill, 2002. Vol. 2, p. 318
  15. ↑ Columbia Encyclopaedia says: Derived from an old Semitic root referring to the Divine and used in the Canaanite El, the Mesopotamian ilu, and the biblical Elohim and Eloah, the word Allah is used by all Arabic-speaking Muslims, Christians, Jews, and other monotheists.
  16. ↑ http://cal1.cn.huc.edu The Comprehensive Aramaic Lexicon – Entry for ʼlh webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131018045941/http://cal1.cn.huc.edu/ |date=18 October 2013
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Аллаһ&oldid=3224214» бетінен алынған