Балқаштүстіметалл
«Балқаштүстіметалл» Өндірістік Бірлестігі (бұрынғы атауы Балқаш кен-металлургия комбинаты немесе БКМК) — Балқаш қаласындағы мыс балқытатын зауыт.
Жылына зауытта 130-150 мың тонна тазартылған мыс өндіріледі. Сонымен қатар, алтын, күміс, платина және басқа түсті металлдар шығарылады.[1]
Тарихы өңдеу
1928 жылы Балқаш көлінің солтүстік жағалауына геолог-инженер Михаил Русаков басқарған ленинградтық геологиялық барлау партиясы келеді. Олар Балқаш өңіріндегі мыс кендерінінің бірінші барлауын өткізіп, үміттендіретін қорытындыға келген. Іздеу жұмыстары барысында геологтар келесі нәтижені түйіндеген: кен орны мысқа соншалықты бай, оның базасында жаңа мыс балқыту зауытын салуға болады. М.П. Русаков Ленинградтағы геологиялық комитетке телеграфпен хабарландыру жібереді: «…Балқаш көлінің жанында Қоңырат атты күшті мыс-порфирлік кен орны ашылды». Көп кешікпей осы кен орнын игеру жұмыстары басталды.
1929 жылдың маусым айында Балқаш өңірінде алғашқы ұңғымаларды бұрғылау басталды. Кен орнын тыңғылықты зерттегеннен кейін геологтар аймақтың топографиялық картасын құрып, кен денесінің формаларымен мыс қорын анықтады. Осыдан бастап Еңбек пен қорғаныс кеңесі Балқаш мыс комбинатының құрылысы туралы шешім қабылдады. Мыс алыбын құруда Кеңес одағының ең мықты ғылыми-техникалық күштері жұмылдырылды. Бұл құрылысқа 300-ден астам ірі жобалау, құрылыс ұйымдары, машина жасау және басқа да ұйымдар қатысты.
Қоңырат кенішін салуда экономикалық тұрғыдан тиімді болып танылған ашық тау-кен жұмыстарын жүргізу әдісіне таңдау жасалды. Сөйтіп, 1936 жылы Қоңырат кенішінде тау жыныстарын алғашқы жаппай жару жүзеге асты. Бір мезетте 517 тонна жарылғыш зат «Малая» шоқысын қопарды. Барлық техникалық есеп-қисаптарды, жарылыс жұмыстарын жас инженерлер Д.А. Қонаев, А.М. Богатиков және А.Я. Лукьянов жүргізді. 1935 жылы кен байыту фабирикасының құрылысы басталды. Бұл кезде тәжірибелі кен байыту фабрикасында көптеген эксперименттердің арқасында флотация әдісімен кенді технологиялық қайта өңдеудің оң нәтижесіне қол жеткізілді.
Ал 1938 жылдың 21 наурызында алғашқы концентрат алынды, ал 25 мамырда кен байытудың фабрикасының алғашқы секциясы іске қосылды. Осы жылдың 11 шілдесінде шағылыстыру пеші іске қосылды. Ал 16 шілде де алғашқы штейн алынды. 1938 жылдың 24 қарашасында Балқаштың алғашқы тазартылмаған мысы алынды. Бұл күнді Балқаш тау-кен металлургиялық комбинатының туған күні деп айтуға болады.
Балқаш тау-кен металлургиялық комбинатының атаулы күндері өңдеу
| 1928-1929 ж.ж. | М.П. Русаковтың жетекшілігімен геологиялық барлау партиясы Қоңырат кен орнын барлау жұмыстарын жүргізіп, мыс кенінің өндірістік қорын анықтады |
| 1930 ж. | Бертіс айлағына алғашқы құрылысшылар отряды келді |
| 1931 ж. | «Гипроцветмет» институты Балқаш мыс зауытын жобалауды бастады. Ескі алаңда тәжірибелі кен байыту фабрикасы жұмысын бастады. |
| 1933 ж. | Қуаттылығы 3 млн. дана кірпіш өндіретін алғашқы кірпіш зауыты іске қосылды. |
| 1934 ж. сәуір | Қоңырат кенішінің алғашқы тонналары алынды. |
| 1935 ж. күз | Қарағанды-Бертіс теміржолы іске қосылды. |
| 1936 ж. шілде | Қоңырат карьерінде алғашқы жаппай жарылыс жасалды. |
| 1937 ж. 10 мамыр | ЖЭО алғашқы агрегаттары қолданысқа енді. |
| 1938 ж. 1 сәуір | Мыс байыту фабрикасының алғашқы секциясы пайдалануға берілді. |
| 1938 ж. 27 маусым | Мыс байыту фабрикасының екінші секциясы пайдалануға берілді. |
| 1938 ж. 10 тамыз | Шағылу пеші іске қосылды. |
| 1938 ж. 24 қараша | Алғашқы тазартылмаған мыс шығарылды. |
| 1939 ж. 10 қазан | Ірілетіп уату корпусы сынақтан өтті. |
| 1940 ж. қыркүйек | Реагенттер өндірісінің цехы іске қосылды. |
| 1940 ж. қазан | Молибден фабрикасының 1 секциясы іске қосылды. |
| 1941 жыл, желтоқсан | Шығыс Қоңырат кенішінде алғашқы молибден кені алынды. |
| 1942 жыл, 5 ақпан | Шығыс Қоңырат кенінен алғашқы молибден концентраты алынды. |
| 1942 жыл, сәуір | Түсті металдарды өңдеу зауытында алғашқы түсті прокат алынды. |
| 1945 жыл | Күкірт натрийі өндірісін қайта өңдеу іске қосылды. |
| 1947 жыл, желтоқсан | БТКМК ғылыми-эксперименталды цехы құрылды.
Алғашқы басшысы – Победоносцев Ю.К. |
| 1948 жыл | Сирек кездесетін өнім – кальций перенатының алғашқы грамдары алынды. |
| 1950 жыл, сәуір | А.Т. Ситьконың жетекшілігімен геологтар отряды Гүлшат аймағында геологиялық барлау жұмыстарын бастады. Гүлшаттағы полиметалдық кен орындары ХVII-XVIII ғасырларда-ақ белгілі болған. |
| 1952 жыл, ақпан | Анод цехы іске қосылды |
| 1952 жыл, мамыр | Алғашқы рафинадталған мыс алынды. |
| 1956 жыл | Электролитті цехтың екінші кезегі іске қосылды. |
| 1958 жыл 8 сәуір | Қоңырат, Гүлшат және Шығыс Қоңырат кен орындары, сондай-ақ ЗОЦМ мен БМЗ Балқаш тау-кен металлургия комбинатымен біріктірілді. |
| 1964 жыл, қараша | Оттексіз мыс вайербарстар цехы іске қосылды. |
931 жылдың қазанында «Прибалхашстрой» басқармасы құрылды, оның бас мақсаты мыс балқыту зауытын салу деп белгіленген.
1932 жылдың 29 маусымында КСРО Наркомтяжпромының коллегиясы «Балқаш өңірінде мыс балқыту комбинатын салу туралы» қаулыны шығарды. Негізгі өндірістік құрылыстардың және қаланың орналасқан орны ретінде Бертіс айлағының жағалауы деп бекітілген. Құрылыс жұмыстарының бастығы Василий Иванович Иванов болды (1938 жылы ол өтірікпен «халық жауы» атанып, ату жазасына белгіленді).
Кеңес мемлекеті мысқа қатты мұқтаж болды. Сол кезде мыс, негізімен, шетелден әкелінген болатын. Екінші бесжылдық жоспары бойынша нұсқаулар комбинаттың салуын тездетуге шақырды. Нұсқауды шығарған ВКП(б)-ның XVII Бүкілодақтық конференциясы (1932 жыл, 30 қаңтар — 4 ақпан) Мәскеу мен Ленинградтың партия ұйымдарына салынып жатқан кәсіпорынды қамқорлыққа алуды тапсырды.
1932 жылы мыс алыбын салуға 100 млн. сом жіберілді, бұл Қазақ КСР-і ауыр өнеркәсібінің дамуына бағытталған қаражаттың үштен бір бөлігін құрды.
1938 жылдың наурызында байыту фабрикасының сынауы өткізіліп, бірінші балқаштық концентрат шығарылды. Шілдеде алғашқы шағылу пеші іске қосылып, металлургиялық өндіріске жол ашылды. 24 қарашада бірінші балқаш мысы шығарылды. Бұл күн Балқаш кен-металлургия комбинатының туған күні ретінде саналады. Балқаш мысының бірінші құймасы Мәскеудің Революция мұражайында сақталынып жатыр.
Екінші дүниежүзілік соғыс басталғанда, Балқаштың металлургтері, байытушылары, таукеншілері майданға кетіп, олардың цех пен кендердегі орнын әйелдер алған. Егер соғысқа дейін зауытта 600 әйел жұмыс істеген болса, соғыстың бірінші жылында олардың саны 2453-ке дейін өсті.
1942 жылдың мамырынан бастап БКМК танк құрастыру өнеркәсібіне қажетті молибден металын шығара бастаған.
Қазіргі тарихы өңдеу
1997 жылы Балқаш кен-металлургия комбинаты «Қазақмыс» корпорациясының құрамына кірді. 1 сəуірде Балқаш комбинатының базасында Қымбат бағалы металдар зауыты салынды. Оның құрамында аффинаж, кен жынысы, жөндеу цехтары жұмыс істейді. 30 тамызда шведтік «Воlіdеn» фирмасының технологиялық базасында аффинаж өндірісі іске қосылды. Үш күннен соң алғашқы күміс, ал екі айдан соң алғашқы алтын алынды.
1999 жылы платина мен палладийдің алғашқы үлгі партиялары өндіріле бастады. 2000 жылы тағы да басқа өндірістік кəсіпорындар іске қосылды. Соның ішінде химия-металлургия комбинатын атауға болады. Ал 2003 жылы жаңа мырыш зауыты ашылды.[1]
2000 жылы «Балқаштүстіметалл» Өндірістік Бірлестігінің құрамына жаңа қор базасы ретінде Шатыркөл мыс кен орны енді. 2002 жылдан бастап қорлардың ашық түрде өндірілуі тиімсіз болып табылып, Шатыркөл шахтаға айналды. Қазір Шатыркөлдің мысы комбинатта өз шикізатынан шығарылатын өнімнің 40%-ын құрайды.
Өндіріс өңдеу
Балқаш комбинатына әртүрлі кен орындарының шикізаты әкелінеді. Кен орындардың ең үлкені Қоңыратта (12 шақырым қашықтықта), ал ең алысы Саяқта (шығысқа 250 шақырым қашықтықта) орналасқан.
Біріншіден комбинатқа құрамында 15-17% мысы бар шикiзат түседi. Кейін ол пеште балқытылып, 45% мысы бар штейнге айналады. Әбден балқығаннан соң құрамында 93-95% мыс пайда болады. Бұдан кейiн мыс анодтық учаскеде, электролиттiк ваннада өңделiп, нәтижесiнде 99,9% мыс алынады.[3]
Экологияға ықпалы өңдеу
Комбинат Балқаш өңіріндегі қоршаған ортаның ең үлкен ластаушысы болып есептеледі.
Мыс өндіру комплексінің іске қосылу кезінен бастап 1995 жылға дейін көлге еш тазартусыз өндірістік ағынды сулар құйылған болатын. Нәтижеде қоршаған орта ауыр металлдармен ластанып, су биосферасы көптеген ауру-науқастарға тап болды.
Комбинаттың технологиялық газдары металлдар ұнтағынан мен күкірт диоксидінен тазартылмай, жақын орналасқан қаланың тұрғындарында аллергиялық және басқа ауруларды тудырады.
Қала тұрғындардың айғақтауымен, 2004 жылдың жазында комбинат атмосфераға газдың үлкен көлемін лақтырып, қаладағы құстардың кілең мерт болуына себепші болған.
2005 жылдың қыркүйегінде Балқаш-Алакөл су қоймаларының советі құрылды.
2008 жылы «Балқаштүстіметалл» Өндірістік Бірлестігінде күкірт ангидридін тұту зауыты іске қосылды. Бұл кәсіпорын күкіртті сүзгіден өткізу арқылы ауаның улы газбен ластануын 80% дейін азайтқан. Кәсіпорын улы өндіріс қалдықтарын қайта өңдеу арқылы күкірт қышқылын шығарады. Бұл өнімге сұраным едәуір: отандық кәсіпорындарға жылына 1 млн. тоннаға жуық күкірт қышқылы қамсыз етіліп отыр.[4]
2010 жылы Балқаш көлін ластағаны үшін «Қазақмыс» корпорациясының мойнына 4 миллионнан астам теңгені құрған айыппұл салынды. Сондай-ақ Шерубай-Нұра су қоймасына келтірілген зияны үшін компанияға тағы 2,7 миллион теңге айыппұл салынды.[5]
Дереккөздер өңдеу
- ↑ a b Кен-металлургия комбинаты Балқаштың бағы ма əлде?...(қолжетпейтін сілтеме) // Орталық Қазақстан, №69-70. — 10 сəуір 2004.
- ↑ Е.М. Драчева (авторы және құрастырушысы) "Годы и люди (60 лет балхашской меди), Балқаш қ., 1998 жыл.
- ↑ Балқаштың бағына біткен мыс(қолжетпейтін сілтеме) // Түркістан, 2008.
- ↑ Балқашта аймақтың экологиялық ахуалына арналған қоғамдық тыңдау өтті // Хабар агенттігі, 22.08.2011.
- ↑ «Қазақмыс» корпорациясы қоршаған ортаға келтірілген 7,5 миллион теңгенің шығынын өтеді Мұрағатталған 5 ақпанның 2015 жылы. // Gazeta.kz, 14.10.2010 .