Баубек батыр

Баубек батыр – қазақ халқының 1837 – 1847 жылдардағы ұлт-азаттық қозғалысында әскери қолбасшы Кенесары ханның қол астында күрескен батыр.

Баубек батыр
Баубек Бекмырзаұлы
Туған күні	1820 (1820)
Туған жері	қазіргі Ақмола облысы, Жақсы ауданы
Қайтыс болған күні	1884 (1884)
Қайтыс болған жері	Ресей Федерациясы, Түмен облысы, Ишим қаласы
Ұлты	қазақ
Әкесі	Бекмырза
Анасы	Шұға
Жұбайы	Емке
Балалары	Мағзұм

Тегі, өмірбаяны

Баубек батыр 1820 жылы қазіргі Ақмола облысы Жақсы ауданы жерінде дүниеге келген. Руы Қарауыл – Мәшектің ұлы Қарт Бәлекей → Құлымбет → Бектауыл → Түркпен, Сарғалдақ, Жасқамыс. Сарғалдақтан Тастемір → Бекмырза → Баубек. Әкесінің ата-тегі дәулетті адамдар болған. Шешесі – Шұға. 9 жасында ата-анасынан айырылған ол Кенесары ханның әскер жинақтап жатқанын естіп, сонда келеді, ханның бәйбішесі Күнімжан оны туған ұлындай қабылдап, өсіріп жеткізеді. Бұл жерде әскери тәсілдерді үйреніп, есейген Баубек, әр тұрлі жорықтарға қатыса бастайды.

Тарихи дерек

Қырғыздың Отыншы атты батырын жеңгеннен кейін батыр атанған ол, жорықтарда қайраттылығымен, жауапкершілігімен көзге түседі. Ұлт-азаттық көтерілісінде Кенесары ханның сенімді көмекшілерінің және ең басты батырларының бірі болды. 1847 жылығы көтерілісте Кенесары хан, Наурызбай батыр және бірнеше жауынгерлер қайтыс болып, Баубек тұтқынға түседі, бірақ ол жерден қашып шығып, туған жері Қимаға оралады. 20 жасында Алтай руының байы Аққошқар Сайдалының қызы Емкеге үйленіп, Терісаққан өзенінің Есіл өзеніне құяр тұсындағы жерді мекендейді. 1850 жылы тұңғышы Мағзұм өмірге келеді. 1869 жылғы болған әкімшілік өзгерістен кейін Ақмола облысында Сарысу округі құрылады (кейін орталығы Атбасар болып Атбасар округі болып өзгереді). Округ болыстарға, болыстар әр қайсысында 2-3 туысты топтардан тұратын 1000-2000 тұрғынды ауылдардан тұрды. Бұл өзгерісті қабылдамаған Баубек батырды билік жағы әр түрлі кінә тағып, қудалайды. "Бізді орыс ауылдары қоршап алды, көн" деген туыстарына, "мен Сарыханға (Кенесары) ант бергенмін, оны бұзбаймын" деп, қарсылық білдірумен болған екен, сондықтан 1872 жылы тұтқындалып, 7 жылға айыпталып, жер аударылады. Туған жерінен кетер кезінде қайтып оралмасын сезген Баубек батыр "мен өлгенде, менің денемнің бөлшегі ретінде көмерсіңдер деп" бір саусағын қылышпен кесіп, тастап кетеді. Артынан інілері Көбен, 19 жасар Үдербай (1890 жылы қайтыс болады) барған екен.

Баубек батыр 1884 жылы (енді бір деректе 1988 жылы) Ресей Федерациясының Түмен облысы жеріндегі Ишим қаласында аурудан қайтыс болады. Соңғы күндері қасында 3 жылға сотталған Зейнолла деген имам (ишан) болып, Баубек батырды атығай-қарауыл руының қазақтары өзен жағалауындағы биік шоқыға жерлейді. Зейнолла ишан батырдың киімдерін және жеке заттарын туыстарына тапсырып батырдың соңғы аманатын орындайды. Батырдың қазасын естіген Бесобада болыс қызмет атқарып жүрген ұлы Мағзұм және туыстары, оның саусағын және киімдерін Бесобаға жерлейді. Қазіргі Жақсы ауданындағы Қызылту (Баубек батыр ауылы) ауылында "Баубек бейіті" деген белгі қойылған.

Батырдың ұлы Мағзұм 1913 жылы Меккеге барған сапарында қайтыс болып, сол жерде жерленеді. Оның артында Сейдахмет, Құсайын атты екі ұлы қалған екен, Құсайын әкесінен кейін 9 жыл Бесобада болыс болып тұрыпты. Қазіргі ұрпақтары Ақмола облысы Жақсы ауданындағы Есіл және Терісаққан ауылдық округтерінде тұрады.

Мәліметтер

Шоқан Уәлихановтың "Записки о судебной реформе" мақаласында, билердің үкімі бойынша Баубек батырдың ұры, әрі Кенесары ханның сыбайласы деп сотталғаны, бірнеше жүз жылқы бересі екені және Атбасар абақтысына қамалғаны туралы жазба болған екен.

Кеңестік кезінде белгілі тарихшы ғалым, тарих ғылымдары докторы Ермұхан Бекмахановтың "Қазақ КОСР тарихы" еңбегінде, жазушы Ілияс Есенберлиннің "ҚаҺар" романында, жазушы-революционер Сабыр Шәріповтың "Ерденкөл" повесінде Баубек батыр туралы, оның ерліктері туралы баяндалады. Сонымен қатар "Парасат" журналында, "Қазақ әдебиеті", "Астана ақшамы" газеттерінде мақалалар жарияланған.