Мажар католик шіркеуі
Венгр католикалық шіркеуі немесе Венгр грек-католикалық шіркеуі (маж. Magyar görögkatolikus egyház, лат. Ecclesia Graeco-Catholica Hungariae) — шығыскатоликтік шіркеулердің бірі, византиялық әдет-ғұрыпты ұстанатын, яғни грек-католиктік шіркеулердің құрамына кіреді. Түгелге жуық шіркеулердің көбісі Венгрияның аумағында орналасқан, бірнеше ұлт өкілдері Солтүстік Америкада.
Тарихы өңдеу
Византиялық әдет-ғұрыпты ұстанатын венгр католиктерінің көбісі мемлекеттің шығыс бөлігінде тұратын, халықтың көбісі русиндар мен румындар. XVII ғасырдың соңында түріктердің Венгриядан қуу барысында мемлекетке словак қоныс аударушылары қоныстанды, соның ішінде грек-католиктер. Венгрияның грекатоликтері барлық ұлттардың византиялық махалла орталығы Мукачев (венг. Munkács, Мункач).
XVIII ғасырда грекатоликтер қауымын католицизмді қабылдаған протесттантар толықтырды, олар латын салт дәстүріне қарағанда көбінесе византиялық әдет-ғұрыпты ұстанғанды жөн көретін.
Ең бірінші венгр тіліне Иоанн Злотауст литургиясының аудармасы 1975 жылы аударылған болатын. 1868 жылы 58 грек-католиктердің өкілдері жиналып Кұдайға сиынуды венгр тілінде грек-католиктер үшін бөлек махалла ұйымдастыруды жөн көрді, бірақ Ватикан онымен келіспеді. Ал 1882 жылы Иоанн Злотауст Құдайға сиыну аудармалары Ватикан шіркеуінің шешімісіз қабылданды. Ақыры, 1912 жылдың 18 шілдесінде папа Пий Х 162 венгрлік грекатоликтер үшін махалланың орталығын Хайдудорог қылып ұйымдастырды, бірақ венгрлік грек-католиктерді грек тіліндегі Құдайғы сиынуға шақырды, сонымен қатар венгр тілін литургиядан басқа мақсаттарға қолдануға тиым салды. Сол жылдары 3 жылдық өту мезгілі қолға алынды, бірақ басталған дүниежүзілік соғыс қойылған жоспардың бәрін құртты, сондан соң венгр тілін литургияда қолдану жалғаса берді.
Соғыстан кейін Венгрияның көп жерлері күшпен алынған болатын, соның нәтижесінде Хайдудорогск махаллаға келетіндер саны 168 ден 90 дейін кеміп қалды. 1924 жылы 4 шілдеде Венгрия аумағында апостольдік экзархат Мишкольда пайда болды, литургияда сиынатындарды шіркеуславяндық тілін қолданатындарды біріктірді. 1930-1940 жылдары экзархат Мишкольцтердікілер бірте-бірте венгр тіліне ауыса бастады.
Қазіргі уақытта грекатоликтердің шіркеуіне келетіндер АҚШ және Канада эмигранттары болып келеді.
Қазіргі жағдайы өңдеу
2015 жылдың 20 наурызда грекатоликтердің шіркеулерін қайта-құру орын алды, нәтижесінде Хайдудорогск епархиясы митрополия дәрежесіне көтерілді. Ал Мошкольц экзархаты епархияга ауысты және жаңа Ньиредьхазы епархиясы пайда болды.
