Гуджараттар - Үндістанның Гуджарат штатының байырғы халқы. 1992 жылғы санақ бойынша жалпы саны шамамен 47 миллион адам; қазіргі уақытта (2007 ж.) - 60 миллионнан астам адам,[1] оның негізгі бөлігі - 46 миллионнан астам адам - Үндістанның Гуджарат штатының негізгі халқы, 1 миллионнан астамы Пәкістанда тұрады.

(ગુજરાતી)
Гуджараттар
Бүкіл халықтың саны

60 млн-нан астам

Ең көп таралған аймақтар
 Үндістан

45,5 млн.

 Пәкістан

1 млн.

 АҚШ

600 000

Тілдері

гуджарат тілі

Діні

индуизм


Тілі өңдеу

Үндіеуропа тілдері шоғырының үндіарий тобына жататын гуджарат тілінде сөйлейді.[2] Тілі солтүстік (ахмадабад), батыс (катхиявар), оңтүстік (сурат) аталатын диалектілерге бөлінеді.[3] Гуджараттар арасында хинди, бхили, раджаятхана, ағылшын тілдері де кең тараған. Жазуы деванагари әліпбиіне негізделген.

1981 жылғы мәліметтер бойынша гуджараттардың 19,42%-ы екі тілді, олар гуджарати тілінен басқа хинди (93,07%), маратхи (3,71%), урду (1,34%), синди (0,86%), бенгал, бхили, раджастхани тілдерінде де сөйлейді.

Діні өңдеу

Гуджараттардың басым көпшілігі индуизм дінің ұстанады. Аз ғана бөлігі мұсылмандар және джайналар.[4] Гуджараттардың діни наным-сенімдері: вишнуизм кең тараған, әйелдер құдайларын құрметтейді. Кландық құдайлары (кулдео) - Питхад, Ходияр, Барундев, Ашапурадеви, Чамунда және т.б.; ауыл құдайлары (гандео) - кшеторпардада, мата, баджанбали. Дели гуджараттарының арасында Свами Нараяна табынуы ерекше танымал. Сондай-ақ, сунниттік мұсылмандар, Джейн, христиандар (негізінен протестанттар) бар.[5]

Тарихы өңдеу

Орта ғасырларда Гуджараттардың біртұтас халық болып қалыптасуы аяқталды. Ұзақ уақыт бойы аумақ басқа мемлекеттердің құрамына кірді. Бұл қазіргі гуджараттардың өмірінде әртүрлі діни культтердің, болуымен түсіндіреді. Губернатор Зафар хан Дели сұлтанатының Тамерлан әскерлерімен жеңілуін пайдаланып, 1407 жылы өзін Гуджарат Сұлтанатының негізін қалаушы деп жариялады. Оның немересі Ахмад қазір штаттың ең үлкен қаласы болып табылатын Ахмадабад қаласын құрды.

Гуджарат сұлтанаты XVI ғасырдың соңында Португалиямен, Моғол империясымен және азаматтық қақтығыстармен үздіксіз соғыстардың нәтижесінде өмір сүруді тоқтатты. Мемлекет Моңғол империясының құрамына кірді. Осыдан кейін жерді маратхи князьдері басып алды. Ал XIX ғасырдың басында британдық отарлаушылар Гуджаратты өз бақылауына алды.

Тек 1960 жылы, Үндістан тәуелсіздік алғаннан кейін 13 жыл өткен соң, Гуджарат автономияға ие болды. Бұл Бомбей штаты Гуджарат пен Махараштраға бөлінгеннен кейін болды.[6]

Кәсібі өңдеу

Дәстүрлі кәсібі - егіншілік. Күріш, бидай, жүгері, арахис, джавар (соргоның бір түрі) баджра (тары) өсіреді. Қосымша кәсіптері - мал шаруашылығында буйвол, зебу, қой мен ешкі бағады. Матадан, жібектен кинкхат паршасын, чундари тоқиды. Қолөнер жоғары дамыған: мақта және жібек тоқу (кинхаб, чундари, батик брокад), кутч кестелеу, керамикалық кескіндеме, атақты катиавар кескіндемесі, ағаш пен тас ою, шекіме. Делидегі гуджараттар негізінен бизнес саласында жұмыс істейді.[7]

Бұл халықтың тағы бір дәстүрлі қолөнері - алтын, күміс және басқа металдардан зергерлік бұйымдар жасау. Сондай-ақ Гуджаратта кілемдер, жастықтар, көрпелер және ою-өрнектермен немесе жануарлар суреттерімен кестеленген басқа да тұрмыстық заттар белсенді түрде пайдаланылады. Мұнда құмыра жасау көне заманнан бері танымал. Құмыралар нағыз өнер туындыларын жасайды. Олардың қыш ыдыстары интерьерді безендіру үшін де, күнделікті өмірде де қолданылады.

Өмір салты өңдеу

 
Гарба биі - гуджараттардың халық биі

Гуджараттардың арасында бірнеше касталар бар: брахмандар (әлеуметтік иерархияның жоғарғы жағында орналасқан, нагар, анавил, аудих, шримали, модх топтарына бөлінеді), кшатриялар, раджпуттар, баниастар, лоханалар, пателдер, каччилер, дарджилердің төменгі касталық топтары. Апалы-сіңлілі неке алмасу жиі кездеседі. Ажырасу өте сирек кездеседі, жесір қалған еркекті қайта үйлендіреді. Жүктілік кезінде әйел көптеген тыйымдар ұшырайды.

Гуджараттардың көпшілігі вегетарианшылар. Тағамдарының дәмдеуіштер қосылған ішінде көкөніс, күріш және бұршақ дақылдары қосылған жалпақ тоқаш нандар танымал. Гуджарати асханасында тәттілер өте көп. Негізгі десерт - дәмдеуіштер, жаңғақтар және жемістер қосылған толық майлы йогурттан жасалған шриханд. Тамақтың негізін бидай мен күріш, сонымен қатар бұршақ дақылдары құрайды.

Киімде жалпы үнділік сари, дхотилермен қатар (әсіресе жоғары касталардың өкілдері арасында) костюмнің өзіндік түрлері де бар, ерлер шалбар киеді - тізеге дейін түсетін пижама, жейделер киеді. Әйелдер – етегінде кесте тігілген кең қарапайым белдемшелер және кестеленген жемпірлер, басы мен иығы шәлі матамен жабылған. Әйелдер әшекейлерді көп тағады.

Дереккөздер өңдеу

  1. Словари и энциклопеди на Академике https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/405779
  2. Советская историческая энциклопедия Гуджаратцы https://my-dict.ru/dic/sovetskaya-istoricheskaya-enciklopediya/2110842-gudzharatcy/
  3. Әлем халықтарының энциклопедиясы. Гуджараттар http://www.etnolog.ru/people.php?id=GDZR
  4. Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%B3%D1%83%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%86%D1%8B
  5. https://indonet.ru/article/gudzharattsy - Гуджаратцы | народы, племена и касты Индии | Путеводитель - Энциклопедия
  6. Гуджаратцы — Соплеменники Ганди http://straniciistorii.ru/gudzharatcy-soplemenniki-gandi/
  7. Народы Индии http://www.endia.ru/gudzatatsy.php