Есік (өзен)
Есік өзені – Іле алабындағы өзен.
| Есік өзені | |
|---|---|
.jpg) Есік өзенінің ортаңғы ағысында Есік көліне құяр тұсы | |
| Сипаттамасы | |
| Ұзындығы | 96 км |
| Су алабы | Іле |
| Су ағысы | |
| Бастауы | Іле Алатауы мұздықтары |
| • Биіктігі | 3950 м |
| • Координаттары | 43°08′21″ с. е. 77°23′02″ ш. б. / 43.13917° с. е. 77.38389° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Сағасы | Қапшағай су қоймасы |
| • Координаттары | 43°46′12″ с. е. 77°22′11″ ш. б. / 43.77000° с. е. 77.36972° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 43°46′12″ с. е. 77°22′11″ ш. б. / 43.77000° с. е. 77.36972° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Орналасуы | |
| Ел |  Қазақстан
|
| Аймақ | Алматы облысы Еңбекшіқазақ, Талғар аудандары |
Географиялық орны өңдеу
Алматы облысы Еңбекшіқазақ, Талғар аудандары жерімен ағып өтеді.
Бастауы өңдеу
Бастауын Іле Алатауындағы Корженевский (3950 м биіктікте), Григорьев (3850 м биіктікте) мұздықтарының төменгі етектерінен алып, Қапшағай су қоймасына құяды.
Гидрографикасы өңдеу
Ұзындығы – 96 км, оның 22 км-дей бөлігі Есік шатқалымен өтеді. Өзеннің ені мен тереңдігі әр бөлігінде әртүрлі болып - ені 3-5 м-ден 7-8 м-ге дейін, тереңдігі 25-30 см-ден 1-1,5 м-ге дейін ауытқиды. Таулы тасқынында ағысының жылдамдығы 3 м/сек болса, төменгі ағысы мен өзеннің аяғында 0,06 м/сек-қа дейін азаяды. Ағыс жылдамдығы маусымдық өзгеріске байланысты өзгеріп отырады - көктемде су деңгейі көтерілгенде ағыс жылдамдығы артады, ең қатты ағыс маусым-шілде айларында байқалады, қазан-қараша айларында азайып, қыс кезінде минимумға жетеді.
Өзеннің бойлық зоналары өңдеу
Өзеннің бойлығы тамыз айының физика-гидрологиялық факторлары бойынша жеті зонаға бөлінген:
- бірінші зона - мұздық, мәңгі қардың шекарасы деңгейінен 4000-3000 м, су температурасы 0°С;
- екінші зона - мұздықтың бастауы - мореналық аймақ, ең биіктігі теңіз деңгейінен 3000-2900 м, ағыс жылдамдығы тым қатты емес - шамамен 2 м/сек, суы мұздықтың майлы лайының (ил) әсерінен лайлы болып келеді;
- үшінші зона - тау өзенінің жоғарғы ағысы, абсолюттік биіктігі - 2900-1800 м, су температурасы 3,0-8°С, су ағысының жылдамдығы қатты - 3-4 м/сек. Грунттың қозғалысы екінші зонаға қарағанда баяу;
- төртінші зона - өзеннің ортаңғы ағысы, абсолюттік биіктігі 1800-1000 м, су температурасы 8-12°С, ағыс жылдамдығы - 3-4 м/сек, грунт кейбір жерлерінде қозғалмалы;
- бесінші зона - өзеннің төменгі ағысы, абсолюттік биіктігі 1000-800 м, судың орташа температурасы 12-17°С, ағыс жылдамдығы - 2 м/сек, грунты майда, ірі және ұсақ тастар, кейбір жерлерінде лай тұнған;
- алтыншы зона - далалық, абсолюттік биіктігі 800-600 м, су температурасы 17-19°С, су ағысының жылдамдығы күрт 2 м/сек-тан 0,09 м/сек-қа дейін төмендейді. Грунты майда тасты, қиыршық тасты, құмды, қойнауларында тұнба лайлы, аңғары кең;
- жетінші зона - жазықтық және шөлейтті, абсолюттік биктігі 700 м және одан төмен, температура шамамен 30°С, ағыс жылдамдығы өте баяу (0,06 м/сек), грунты - құм, тұнба лай.[1]
Су бассейні өңдеу
Өзеннің мореналық аймағында оң жағынан Көкбұлақ өзені, жоғарғы, ортаңғы ағыстарында оң және сол жағынан бірнеше өзен тармақтары қосылады. Өзен ортаңғы ағысында 1759 м биіктікте Есік көлін кесіп өтеді.
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Жалпы гидробиология. Б.Минсаринова, Б.Есжанов, 2017. ISBN 9785040889143