Жарқайың ауданы

Ақмола облысының оңтүстік-батысындағы әкімшілік аудан

Жарқайың ауданыАқмола облысының оңтүстік-батысындағы әкімшілік бөлік. 1955 жылы ұйымдастырылған. Орталығы — Державинск қаласы.

Қазақстан ауданы
Жарқайың ауданы
Елтаңбасы
Елтаңбасы
Әкімшілігі
Облысы

Ақмола облысы

Аудан орталығы

Державинск

Ауылдық округтер саны

16

Қалалық әкімдіктер саны

1

Ауыл саны

22

Қала саны

1

Әкімі

Жанболат Камериданұлы Хамитов[1]

Аудан әкімдігінің мекенжайы

Державин қаласы, Ленин көшесі, №34

Тарихы мен географиясы
Координаттары

51°20′22″ с. е. 67°41′56″ ш. б. / 51.33944° с. е. 67.69889° ш. б. / 51.33944; 67.69889 (G) (O) (Я)Координаттар: 51°20′22″ с. е. 67°41′56″ ш. б. / 51.33944° с. е. 67.69889° ш. б. / 51.33944; 67.69889 (G) (O) (Я)

Құрылған уақыты

1955

Жер аумағы

12,1 мың км²

Уақыт белдеуі

UTC+5:00

Тұрғындары
Тұрғыны

12 827[2] адам (2023)

Тығыздығы

1,1 адам/км²

Ұлттық құрамы

қазақтар (44,66%), орыстар (31,35%), украиндар (8,49%), татарлар (2,91%), беларустар (2,23%), немістер (1,82%), әзірбайжандар (1,09%), молдовандар (1%), басқалары (6,45%)[3]

Сандық идентификаторлары
Пошта индексі

021100-021122[4]

Автомобиль коды

03

Жарқайың ауданының әкімдігі

Қазақстан картасындағы Жарқайың ауданы

Облыс картасындағы Жарқайың ауданы

Географиялық орны өңдеу

Аудан солтүстігінде Есіл ауданымен, батысы мен оңтүстігінде Қостанай облысының Қарасу, Науырзым, Амангелді аудандарымен және Арқалық қаласымен, шығысында Жақсы, Атбасар және Қарағанды облысының Нұра аудандарымен шектеседі.

Жарқайың ауданы дала белдемінде, Атбасар, Теңіз жазықтарының батысында орналасқан. Жер бедері ұсақ шоқылы, төбелі-белесті көлдік-аллювийлік жазық, абсолютті биіктігі 100 — 500 м.

Тарихы өңдеу

1955 жылы 22 қазанда Есіл ауданының ықшамдалуынан Баранкөл ауданы болып құрылып, құрамына Братолюбов, Ишим, Күркетал, Тауасар, Терісаққан, Үлгілі ауылдық кеңестері енді. Алғашқыда аудан орталығы «Баранкөл» кеңшарының орталығы болып, 1957 жылы Державин ауылына көшірілді. 1963 жылдың 2 қаңтарында Баранкөл ауданы Державин ауданы болып өзгертілді. Сол жылы Державин ауылына жұмысшы кенті мәртебесі беріліп, 1966 жылы қалаға айналды. 1970-1988 және 1990-1997 жылдары Державин ауданы Торғай облысының құрамына кірді. Сонымен бірге 1966-1997 жылдары ауданның оңтүстік-шығыс бөлігінде Жаңадала ауданы болды. 1997 жылы Державин ауданына қазіргі атауы берілді.

Климаты өңдеу

Климаты тым континенттік. Қысы суық, қары аз (20 см), жазы ыстық, құрғақ. Қаңтар айының орташа температурасы –17 — 18°С, шілдеде 20 — 21°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 300 — 350 мм, оның басым бөлігі (50 — 60%-і) жылы маусымда жауады. Аудан жері арқылы Есіл, Тастыталды, Қарынсалды өзендерінің салалары ағып өтеді. Қар суымен толысатын ұсақ көлдер мен тоғандар көп.

Топырағы, өсімдігі мен жануарлар дүниесі өңдеу

Солтүстігіндегі қыратты жерлерінде карбонатты қара, оңтүстігінде қызыл қоңыр топырақ қалыптасқан. Мұндай жерлер бір-бірімен ұласып жатады. Есіл аңғарының топырағы түгелдей аллювийлік шалғындық. Қарынсалды өзенінің аңғары сортаң топырақты. Тың және тыңайған жерлерді игерген жылдары аудан жерінің басым көпшілігі жыртылған. Өсімдігі, негізінен, далалық белдемге тән: жусанды, бетегелі-селеулі және астық тұқымдас өсімдіктерден тұрады. Шоққарағай, тобылғы, қараған, т.б. бұталар кездеседі. Жануарлардан қасқыр, түлкі, қарсақ, қоян, суыр, борсық, сарышұнақ, күзен, қосаяқ, дала тышқандары мекендейді, жазда оңтүстіктен ақ бөкен ауып келеді. Үйрек, қаз, дуадақ, т.б. далалық белдемге тән құстар кездеседі.

Шаруашылығы, кәсіпорындары өңдеу

Ауданда түрлі кәсіппен шұғылданатын 185 заңды тұлға тіркелген. Державинск қаласында “Авангард”, “Симба”, “Тұрмыс”, т.б. кәсіпорындар, “Агропромтехника” акционерлік қоғамы, нан зауыты, наубайхана, макарон, шұжық цехтары, диірмен, баспахана, Достық ауылында макарон, Львовское ауылында май, жарма өндіру, Уәлиханов ауылында диірмен, Пригородное және Фурманов ауылдарында май жасау цехтары жұмыс істейді. Ауыл шаруашылығымен 24 серіктестік, 668 шаруа қожалықтары, ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеумен 10 кәсіпорын шұғылданады. Ауыл шаруашылығына жарамды жері 1161,4 мың га, оның ішінде егіндік 638 мың га, шабындық 15,1 мың га, жайылым 507,4 мың га (2000). Егін шаруашылығының басты салалары астық, картоп, көкөніс егу. 2001 жылдың басында ауданда 9,3 мың сиыр, 6,3 мың қой мен ешкі, 1,6 мың жылқы, 7,4 мың шошқа, 33,6 мың құс болды.

Инфрақұрылымы өңдеу

Жарқайың ауданында 24 орта, 4 бастауыш мектеп, 2 бала-бақша, ауданы аурухана, 21 акушерлік-фельдшерлік пункт, 18 клуб пен мәдениет үйі, 22 кітапхана бар (2000). 1956 жылдан “Целинное знамя” газеті шығарылады. Аудан жері арқылы Есіл — Арқалық темір және автомобиль жолдары өтеді.

Халқы өңдеу

1959 1970 1979 1989[5] 1999 2009[6] 2021
 20108 36239 29599 30634 24326 15423 13246

1999 жылы тұрғындар саны 24326 адам (12246 ер адам және 12080 әйел адам) болса, 2009 жылы 15423 адамды (7510 ер адам және 7913 әйел адам) құрады.[7]

Халықтың орташа тығыздығы 1 км2-ге 2,1 адамнан келеді.

Әкімшілік бөлінісі өңдеу

Аудандағы 23 елді мекен 11 ауылдық, 1 қалалық әкімдік пен 5 ауылдық әкімшілік округке біріктірілген:

Халқының саны (2009, 2021)[8]
Ауылдық округтері 2009 2021 2021 2009-ға пайызбен Ерлер 2009 Ерлер 2021 2021 2009-ға пайызбен Әйелдер 2009 Әйелдер 2021 2021 2009-ға пайызбен
Бірсуат ауылдық әкімдігі 632 306 48,4 301 147 48,8 331 159 48
Гастелло ауылдық әкімдігі 770 556 72,2 385 292 75,8 385 264 68,6
Далабай ауылдық әкімдігі 365 247 67,7 193 134 69,4 172 113 65,7
Державинск қалалық әкімдігі 6309 7097 112,5 2960 3457 116,8 3349 3640 108,7
Жаңадала ауылдық округі 1162 728 62,7 568 374 65,8 594 354 59,6
Костычев ауылдық округі 719 492 68,4 364 244 67 355 248 69,9
Құмсуат ауылдық әкімдігі 405 279 68,9 211 148 70,1 194 131 67,5
Львов ауылдық әкімдігі 371 296 79,8 179 165 92,2 192 131 68,2
Нахимов ауылдық округі 570 267 46,8 287 142 49,5 283 125 44,2
Отрадный ауылдық округі 740 512 69,2 376 274 72,9 364 238 65,4
Пригородный ауылдық әкімдігі 715 489 68,4 353 241 68,3 362 248 68,5
Пятигорский ауылдық әкімдігі 551 382 69,3 268 193 72 283 189 66,8
Тасөткел ауылдық әкімдігі 344 269 78,2 178 145 81,5 166 124 74,7
Тассуат ауылдық әкімдігі 376 236 62,8 189 120 63,5 187 116 62
Уәлиханов ауылдық округі 836 590 70,6 405 296 73,1 431 294 68,2
Үшқарасу ауылдық әкімдігі 310 247 79,7 160 128 80 150 119 79,3
Шойындыкөл ауылдық әкімдігі 248 253 102 133 129 97 115 124 107,8
ЖАЛПЫ САНЫ 15423 13246 85,9 7510 6629 88,3 7913 6617 83,6

Ірі елді мекендері өңдеу

Елді мекен Халқы
(2021)
Державинск 7097
Гастелло 556
Пригородное 482
Уәлиханов 466
Тасты-Талды 408
Пятигорское 382
Бірсуат 306

Дереккөздер өңдеу