Жауыр тауы
Жауыр – Қарағанды облысы Ақтоғай ауданы Айыртас ауылының солтүстік-шығысында 10 км жерде орналасқан тау. Батыстан шығысқа қарай 7 км-ге созылып жатыр, ені 5 км.
| Жауыр тауы | |
| Сипаттамасы | |
|---|---|
| Пайда болған кезеңі | |
| Ұзындығы |
7 км |
| Ені |
5 км |
| Биіктігі |
1090 м |
| Орналасуы | |
|
48°08′21″ с. е. 76°59′10″ ш. б. / 48.13917° с. е. 76.98611° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 48°08′21″ с. е. 76°59′10″ ш. б. / 48.13917° с. е. 76.98611° ш. б. (G) (O) (Я) | |
| Елдер | |
|
| |
|
| |
Атауының шығу тегі өңдеу
Жауыртау тауының атауы жауыр сөзінен, яғни аттың арқасындағы ертоқымнан пайда болған жара сөзінен негізін алады. Тау атауының шығу тегі туралы аңыз қазақтың «Қозы-Көрпеш - Баян-сұлу» эпосымен тығыз байланысқан. Атаудың шығу тегіне байланысты нұсқалардың біріне сәйкес тау пішіні жағынан аттың арқасына ұқсауына орай өз атауын алған.[1] Басқа нұсқада оның атауы пішін сипатын алмай, эпостың кейіпкері Айбастың өз көктайын қалдырып кеткен жерімен байланысты.[2]
«Қозы-Көрпеш - Баян-сұлу» эпосында ашкөз Қарабайдың көрікті қызы Баянды Қозыға тұрмысқа бергісі келмей, Қозы ауылынан «лайықты» ерге ұзатамын деген үмітпен кетіп қалғаны суреттелген. Аягөз жағасына жеткенде, олар көп ұзамай Баянға демде ғашық болып қалған Ноғайдан шыққан байдың ұлы Қодарды кездестіреді. Бақыттан үмітін үзген бойжеткен сүйіктісіне әкесінің оны еркінен тыс Қодарға үйлендіргісі келетіні туралы хабар беремін деп шешіп, Айбас деген жігітті хабармен жіберуге бел буды.
Баян сеніп тапсырған Бақа атты сәйгүлікпен Айбас Сарыарқаның[3] шексіз даласын ұзақ уақыт кезіп, шаршап-шалдығып, Баянның «сәлемдемем» деп берген домбырасының, алқасының және қарқара қадаған топысының сандықтан түсіп қалғанын байқамады. Ол Баяннан Қозыға жіберген сәлемдемесі түсіп қалған жерлер кейіннен «Домбыралы», «Моншақты» және «Қарқаралы» деп аталып кетті деседі.[4]
Айбас өзінің қалжырауына қарамастан сапарын жалғастырса да, жүдеген сәйгүлік одан әрі шаба алмай кейіннен халық арасында «Тоқырауын» (тоқырау, тоқтау) деп аталып кеткен өзеннің жағасына келіп тоқтап калды.[5] Мақсатына берілген Айбас Бақаны осы өзеннің бойында демалдырып, одан әрі қарай тағы да шаба жөнелді. Аңыз бойынша, Бақа ұзақ сапар мен ертоқымның астына шыққан орасан жараның салдарынан күшсіздіктен тоқтапты. Сол себептен «жауыр» тұлпардың қалған жері «Жауыртау» деп атанды.
Жауыртау тауы өзінің алғашқы атауын ХХ ғасырға дейін сақтап келіп, түздегі үлкен өзгерістерге байланысты Теміртау атанды. 1940 жылы академик Қаныш Сәтбаев Қарсақбай, Атасу және Қарқаралы кен орындарында өндірістік темір рудасының ауқымы 200 млн. тонналық қоры барлығын дәлелдеді, осының арқасында Жауыртаудың жанында Теміртау атты металлургтер қаласының негізі қаланды.[6] Қаланың атауы «тау-тау темір» сөзінен шығып, темірдің көп көлемде шыққандығын бейнелейді. Нәтижесінде қасындағы тау да қала атауын алып, Теміртау деп атала бастады.[7]
Жер бедері, геологиялық құрылымы өңдеу
Солтүстік беткейі көлбеу, оңтүстік тік, ең биік жері 1090 м. Тас көмір жүйесінің жыныстарынан түзілген.
Өсімдігі өңдеу
Қоңыр топырақ жамылғысында жусан, сұлыбас, боз, бұталар өседі. Бұлаққа бай, Еспе өзеніне құятын шағын өзендер бастау алады.
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Наскен А., ТОПОНИМИКА – ЯЗЫК ЗЕМЛИ. (на материале топонимов РК)
- ↑ Aizholova G., Prospects of Toponyms Use in Travel and Excursion Activities (Central Kazakhstan Case Study) [1]
- ↑ Рахымов Б.С., ҚАЗАҚ ФОЛЬКЛОРЫНДАҒЫ БАЯНАУЫЛ ТУРАЛЫ АҢЫЗ БЕН АҚИҚАТ
- ↑ Мухатаева А.Ж. К ВОПРОСУ ОБ ЭТИМОЛОГИИ ЭТНОГРАФИЧЕСКИХ ТОПОНИМОВ
- ↑ Сказание о Жауыртау - Темиртау
- ↑ Ел тарихындағы елеулі тұлға
- ↑ Қарағанды облысы топонимдері(қолжетпейтін сілтеме)