Келін түсіру тойы

Келін түсіру тойы қыз жігіттің ауылына келгенде болады. Тойбастармен қоса, "беташар" салты өткізіледі. Қазіргі кезде қыз ұзату мен келін түсіру деген тойлар жиі кездеседі. Той рәсімі жастардың некелесуінен басталады. Қыз бен жігіттің қосылуы қала жағдайында арнайы неке сарайларныда өткізіледі. Онда жастар жандарына ерген куәгерлерімен, ата-ана, жақын құрбыларымен шағып топ болып барып, арнайы рәсім бойынша неке сақиналарымен алмасады, неке куәліктерін алады. Мұсылман салтымен некелесу рәсімдерін мешіттерде өткізу ғұрпы кең тарала бастады. Жастардың жұптық өмірге жолдама алатын нағыз киелі сәті осы. Жас жұбайлар безендірілген көлікпен алдын ала белгіленген жергілікті жерлердегі киелі орындарға, мәселен, Алматыда орналасқан Райымбек атаның мазарына, Абай ата ескерткіштеріне, Тараз қаласындағы Айша бибі мазарына, Семей жеріндегі Қозы Көрпеш-Баян сұлу, Еңлік-Кебек зираттарына барып тәу етеді. Бұдан соң жастар той өткізілетін орынға келеді. Той өтетін орын әсем безендірілуі шарт. Бұл орайда оның безендірілуі әркімнің көркем қиялы мен талғамына байланысты. Жас жұбайларға тағлым боларлықтай өнегелі сөздер, құдаларға арналған тілектер жазып қою салты көп тойда кездеседі. Тойдың дастарқан мәзіріне де аса мән беріледі. Мол дастарқан жасау — жастардың келешек өмірі берекелі, салтанатты болсын деген тілектен туған ниет белгісі. Тойға келген қонақтарды ретімен жайғастырудың да орны бөлек. Төрдегі орынға жас жұбайлар жайғасқан соң, сыйлы дастарқандарға алдымен құда-құдағилар, олармен жапсарласа ауыл адамдары, жастарына қарай орналасады. Асаба тойды бастаған соң, есіктен енген келінге шашу шашылып, "жар-жар" айтыс түрінде айтылатын болған. Онда қыз жағы өз құрбыларымен отаудағы шымылдық ішінде отырса, жігіт жағы атпен келіп, үйдің сыртынан өлең айтқан. Қыз жағы өзінің балалық өмірін, елін-жерін, ата-анасын, құрбы-құрдастарын қимайтындығын айтса, жігіт жағы оның табиғат заңы екендігін, олардың орнын басатын жаңа ел, жаңа туған-туыс, құрбы-құрдас болатынын айтып жұбататын болған. Қазіргі "жар-жардың" сөзі де, әуені де мүлдем жаңа және оны көпшілік бірігеп айтады."Жар жар" айтылып жатқан кезде жас жұбайлар жанындағы серіктерімен (қыз жолдас және жігіт жолдасы) топты жарып, ортадағы көрнекті жере келіп тұрады. Бұл кезде келіннің беті ақ желекпен жабулы болады. Міне, осы кезде ортаға өнерпаз шығып "Беташарды" бастайды. "Беташардың" негізгі мақсаты — жаңа түскенкелінді жұртқа, сонымен қоса келінді жаңа елді, туған-туыстар мен ағайын-жекжатты таныстыру. Жыршы келінге жаңа түскен жаңа түскен жұртының қайын атасы мен енесінен бастап таныстырады. Олардың аты талған сайын келін иіліп сәлем береді. Бет ашушы домбыраның немесе қамшының ұшымен ақ желекті серпіп, келін бетін көрсетіп қояды. Келін иіліп сәлем жасайды. Соңы келінге өсиет айтумен аяқталады.

Беташар үлгісі

Уа, ағайын,ағайын, Бір кәдеңе жарайын, Бетін ашып келіннің, Көрімдігін алайын. Ал, қарағым, келінжан, Мына отырған, қайын атаң! Осы күнді ойлаған. Ұлан-асыр жұрт жиып, Келін тойын тойлаған. Омырауында жұлдызы, Жарқыраған, жайнаған, Қайын атаңа бір сәлем! Келіннің беті ашылаған соң тағы да шашу шашылып, ағайын-туғандар бетінен сүйіп, батасын беріп, бет ашқан адамға тарту-таралғы сыйлайды.

Тойдың сәні

Тойдың сәні — ән-жыр, ойын-сауық. Асаба тойды өзі бастап, қыздырып әкетеді. Қонақатарға сөз берудің өзіндік реті болады. Оны той иесі алдын ала белгілеп, асабаға беріп қояды. Берілген ретпен қонақтарға ақ тілек айтқыза отырып, құда-құдағиларды айтыстырып та жібереді. Арнайы шақырылған әнші-күйшілерді ортаға шақырып, көпшіліктің қолдауымен ата-аналарға, құда -құдағиларға арналған әндер, жастарға арналған махаббат жырларын шырқатып, би билетеді. Әрбір сөйлеген адамның өзіне өнер көрсеттіреді. Кейде құдалардың сайлап алып келген өнерпаздары да болады. Қазіргі кезде тойға белгілі өнер ұжымдарын шақырту да дәстүрге айналып келеді. Үзіліс кезінде би билеп,әр түрлі ойындар ойналады.

Қолданылған әдебиеттер

"Қазақ халқының салт-дәстүрлері" — [ [ Алматыкітап баспасы ] ] 2012