Когурё
Когурё (кор. 고구려?, 高句麗?,[koɡuɾjʌ] қыт. дәст. 高句驪, жеңілд. 高句丽, пиньинь: gāogōulǐ, палл.: Гаогоули, ескі. Гао-Гюйли; б.з,д 37 — 668) — кәріс тайпаларының, ал кейінірек — үш ертефеодалдық мемлекеттердің атауларының бірі. I ғасырдың басында Когурё тайпасының, ал қазіргі таңда Қытай мен КХДР шекарасын бөліп жатқан Ялуцзян (кәріс атауы — Амноккан) өзенінің орта ағысының шекарасын алып жатқан.
| Когурё 高句麗 고구려 патшалық | ||||
| ||||
|---|---|---|---|---|
 Когурё б.з 476 | ||||
| Астанасы | Чолбон (Б. з. д. 37 жыл — б.з,д 3 жыл) Куннэ (3-427) Пхеньян (427-668) | |||
| Тіл(дер)і | Когурё (тіл) | |||
| Діні | Шаманизм, конфуцилік, даосизм, буддизм | |||
| Халқы | бағалау бойынша 668 жылы 3 500 000 | |||
| Басқару формасы | монархия | |||
| 天王 Тено | ||||
| - ? - 18 | Юри | |||
| - 391-413 | Квангэтхо | |||
| Тарихы | ||||
| - Б. з. д. 37 жыл | Құрылды | |||
| - б.з 372 | Буддизмді енгізу | |||
| - 391-413 | Квангэтхо соғыстары | |||
| - 598-614 | Когурё-суялық соғыстар | |||
| - 645-668 | Когурё-тандық соғыстар | |||
| - 668 | Пхеньянның құлауы | |||
Алғашқы толық сипаттама қытай әулеттік тарихында («Сан го чжи», III ғасыр) жазылған. Хань-Кочосон соғысынан кейін, когурёлықтар Сюаньту аумағына еңгізілді. Когурё тайпалық мемлекеттік құрылым Хань империясынан өз тәуелсіздігін б.з.д 37 жылы жетті.
Қазіргі «Корея» атауы, ортағасырлық Корё мемлекетінің атауынан шыққан, ал бұл «Когурё» атауының қысқартылған нұсқасы.
Когурё мемлекетінің астанасы— Хвандо қаласы (қазіргі Цзиан Солтүстік-Шығыс Қытайда), ал V ғасырдың басынан — Пхеньян.
Тарихы өңдеу
Мемлекет IV ғасырдың аяғында Корея түбегінің солтүстігіндегі кең жерді және Ляонин провинциясын және Манджуриядағы Гирин провинциясының таулы аймақтарын бақылай отырып, өзінің ең жоғарғы қуатына жетті. Когурёның нығаюына Кореядағы ықпалын қалпына келтіре алмаған көрші Қытай билеушілерінің феодалдық бытыраңқылығы ықпал етті.
Құрылуы өңдеу
Бірінші тарихи расталған билеуші Юри б.з.б. 18 жылы қайтыс болды. Расталмаған мәліметтер бойынша, ол 21 жыл билік жүргізіп, 60 жасында қайтыс болды.
Алғашқы патшалардың тізімдері Самгук Саги мен қытайлық Бейши шежіресінде біршама ерекшеленеді.
Әр түрлі аңыздарға сәйкес, Когурёнің негізін қалаушы Жумоң болып табылады. Солардың біріне сәйкес, Буйо патшасы Хабек (河伯, сәйкесінше «Өзен құдайы») өзен құдайының қызын әйелдікке алды. Патша әйелін қамауда ұстады, бірақ ол күн сәулесінен жүкті болып, үлкен жұмыртқа босанды. Патша жұмыртқаны жоюға тырысты, бірақ сәтсіздікке ұшырап, оны әйеліне қайтарып берді, сосын әйелі оған қамқор болды. Көп ұзамай жұмыртқадан «шебер атқыш» дегенді білдіретін Жумоң (кәр. 주몽; қыт. 硃蒙, Чжумен) атты бала шықты.
Буйолықтар оны өлтірмек болды, бірақ билеуші оған жол бермеді. Ол Жумоңға жылқыларды қарауды бұйырды. Жумоң қысқы аң аулау кезінде бір жебені пайдаланып, көптеген жануарларды ұстап еді, төрелер оны қызғаныштан өлтіргісі келді. Жумоң анасының кеңесімен Янвайденмен (焉違等) бірге оңтүстік-шығысқа қашып кетті. Қуудан қашып, Жумоң өзеннен қорғаныш сұрады, сонда балықтар мен тасбақалар Жумоң өзен арқылы өте алатын көпір жасады. Арғы бетте, ол үш кісіні кездестіріп, олар онымен бірге Хешенгу (紇升骨) қаласына барды. Онда Жумоң Когурёнің (қыт. 高句麗 Гаогоули не гаоцзюйли) негізін қалады. Буйоның негізін қалаушы Томион аңызына ұқсас.
Жумоңның әйелі Буйода қалып, Шилуис (始閭諧) атты ұл тапты. Жумоңның Когурёде билік еткенін естіп, Шилуис өзінің атын Луйда (閭 達) - Юримен ван деп өзгертіп, анасымен бірге әкесіне көшті. Ол оған мемлекеттік істерді сеніп тапсырды.
Жумоң қайтыс болған кезде билікті Юримен ванның ұлы, оның орнына Темусин ван алды. Кейінірек Жулидің ұлы - Молай Мобон-ван. Мобон-ван Буйоны жаулап алды.
Сондай-ақ, негізін қалаушының аңызында үш ұлы кездеседі. Үндіеуропалықтарға тән классика.
Ханмен қарым-қатынасы өңдеу
Когурё және Оңтүстікқытайлық әулиеттер (Цин, Лю Сун, Оңтүстік Ци, Лян) өңдеу
Суямен соғыс өңдеу
VI соңында - VII ғасырдың басында Суй Қытай империясымен соғысып, соңғысының құлдырауын тудырды.
Тан империясын жаулау өңдеу
Орналасуы өңдеу
Географиялық жағдайлары өңдеу
Мемлекеттік құрылымы өңдеу
Халқы өңдеу
Діни наным-сенімдері өңдеу
Когурё тілі өңдеу
Когурё мәдениеті өңдеу
- Тағы қараңыз: [[::ru:Комплекс гробниц Когурё|:ru:Комплекс гробниц Когурё]]
Когурё және заманауи саясат өңдеу
Дереккөздер өңдеу
Әдебиет өңдеу
- Н. Я. Бичурин (о. Иакинф) «Собрание сведений»/Часть II/Отделение III/III. Гао-Гюйли.
- Отделение IV/I. Гао-гюйли.
- Л. Н. Гумилёв «Хунну в Китае»/I. Тление/Корея
