Кәдімгі шолпанкебіс

Кәдімгі шолпанкебіс (лат. Cypripedium calceolus) – сүйсіндер тұқымдасы, шолпанкебіс туысына жататын көп жылдық өсімдік.

Кәдімгі шолпанкебіс

Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Өсімдіктер
Бөлімі: Гүлді өсімдіктер
Табы: Дара жарнақтылар
Сабы: Asparagales
Тұқымдасы: Orchidaceae
Кіші тұқымдасы: Cypripedioideae
Тайпасы: Cypripedieae
Кіші тайпасы: Cypripediinae
Тегі: Cypripedium
Түрі: C. calceolus
Екі-есімді атауы
Cypripedium calceolus
Карл Линней
Синонимдері
  • Cypripedium boreale Salisb. (1796)
  • Cypripedium ferrugineum Gray (1821)
  • Cypripedium atsmori C. Morren (1851)
  • Cypripedium cruciatum Dulac (1867)
  • Cypripedium alternifolium St.-Lag. (1880)
  • Cypripedium microsaccos Kraenzl. (1913)
  • Calceolus marianus Crantz
  • Calceolus alternifolius St.-Lag.
  • Cypripedium guttatum subsp. microsaccos (Kraenzl.) Soó

Қазақстанда Есіл, Ертіс өзендерінің жағалаулары мен Алтай тауларында кездеседі. Аралас және жалпақ жапырақты ормандарда, бұталардың арасында және орманның ашық жерлерінде өседі. Биіктігі 50 см-ге дейін, жер асты бөлігі жуан, тамыры қатты және тамырсабақтары ұзын келеді. Сабағы қысқа түкті, түсі қошқылдау, құрғақ жапырақтармен оранған. Жапырағының пішіні жұмыртқа немесе эллипс тәрізді, түсі жасыл 3 – 4 жапырағы болады. Гүлінің диаметрі 8 см-ге дейін жетеді. Гүлсерігі екі шеңберге орныққан 6 жапырақшалардан тұрады және олар бір-бірінен пішіні мен түсі арқылы ажыратылады. Оның түсі жылтырақ сары, ішкі жағы қызыл нүктелі болып келеді. Өсімдікті ұсақ қоңыздар тозаңдандырып отырады. Гүлінде нәр болмаса да, ол ашық түсі және хош иісімен жәндіктерді қызықтырады. Тұқымымен және вегетативті көбейеді. Маусымда гүлдеп, жемістенеді. Жемісі – қорапша. Тұқымы доға тәрізді иілген қорапшаның ішінде 2 – 3 айдың ішінде жетіліп, қыста жерге төгіледі де, желмен алысқа тарайды. Кәдімгі шолпанкебіс – өте сирек кездесетін, жылдан-жылға таралу аймағы азайып бара жатқан түр болғандықтан қорғауға алынып, Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген.[1]

Қазақстанда өңдеу

Қазақстандағы ең әдемі және сирек кездесетін түр. Осы туысқа кіретін басқа екі түр сияқты бұл да Республиканың Солтүстіктегі аралас ормандарда Алтайда кездеседі. Бұл көпжылдық өсімдіктің жер асты бөлігі жуан, өрмелегіш тамыр сабақтарымен ұзын, қатты тамырымен танымал. Сабағы 50 см.[2]

Дереккөздер өңдеу

  1. Қазақ Энциклопедиясы
  2. Қазақстанның өсімдіктері әлемі