Ларгс түбіндегі шайқас
Ларгс түбіндегі шайқас (ағыл.Largs; 2 қазан 1263 ж.) - Норвегия королі Хокон IV мен шотланд әскерлері арасындағы Ерте ортағасырлық Шотландия тарихындағы ең маңызды шайқастардың бірі. Шабуылдың нәтижесі екі жаққа да айқын артықшылығын көрсетпегенімен, шайқастың нәтижесіне бойынша Гебрид аралдарын қосып алған Шотландия жеңімпаз болды.
| Ларгс түбіндегі шайқас | |||
| Негізгі қақтығыс: Шотланд-норвег соғысы | |||
 Ларгстағы ұрыс алаңы. Естелікке арналған монумент | |||
| Дата | |||
|---|---|---|---|
| Орын | |||
| Нәтиже |
Шотландияның жеңісі | ||
| Қарсыластар | |||
|
| |||
| Қолбасшылары | |||
| |||
| Тараптар күші | |||
| |||
| Шығындар | |||
| |||
_no_crown.svg){kind=small}
Қақтығыстың алғышарты өңдеу
XIII ғасырдың басында Шотландия мен Норвегия арасында Гебрид аралдары мен Шотландияның батыс жағалауы үшін шиеленіскен күрес басталды. Бұл аумақ Норвегия патшасының билігін мойындаған Аралдар патшалығына тиесілі болды. Дегенмен, күшейген шотландық мемлекет Гебридтер мен Аргайлды бағындыру әрекеттерінен бас тартпады. 1221 және 1249 жылдары Шотландия королі Александр II батыс жағалауына бірнеше жорықтар өткізді, соның нәтижесінде Аралдар патшалығының ақсүйектерінің бір бөлігі Шотландияға бет түзе бастады.
Оның мұрагері, Александр III, 1262 жылы Мэн королінің норвегиялық вассалына тиесілі Скай аралына шабуыл жасады. Жауап ретінде Норвегия королі Хокон IV қуатты флот құрып, (исландық шежіресушілердің пікірінше, «норвег портынан шыққан ең үлкені») Шотландияның батыс жағалауына бет бұрды.
1263 ж. жазда Гебрид аралдарына келген Хокон IV-ні Мэн королі Магнус пен Гебрид королі Дугал III қолдады. Тек Аргайлдың билеушісі Юэн Макдугалл норвегтерге қосылғысы келмей, аңысын аңдау саясатын қолданды. Гебридтегі норвег күштері заманауи бағалаулар бойынша 120-ға жуық кемелер, яғни 12-20 мың жауынгер деп есептелінеді. Норвегтер Кинтайр қиратып, Бьютты басып алып, Ленноксқа басып кірді. Арран аралында нәтижеге әкелмеген соғыс қимылдарының тоқтатылуына байланысты шотланд-норвег келіссөздері басталды.
Шайқас барысы өңдеу
Келіссөздердің сәтсіз аяқталғанынан кейін, норвег флоты Эйршир жағалауына жылжыды. Алайда, 30 қыркүйектен 1 қазанға қараған түні норвег кемелеріне зақым келтіріп, бірнешеуін жағалауға ұшырған қатты дауыл болды. Зақымдалған кемелердің экипажы жағалауды күзететін кішкентай шотландық жасақтың шабуылына ұшырады. Шотландықтар викингтермен жекпе-жек шайқасынан гөрі жебемен оққа ұшыратуды артығырақ көріп, қашықтықта тұрды. Норвегтік қосымша күш келгенде, шотландық жасақ кері шегінді.
2 қазанда, сірә, кемелерді жөндеуді қорғауға тырысуға, Хокон IV-нің жасағы жағалауға қонды. Кемелерден 800-1000 жуық викингтер түсті. Сол уақытта, 500-ге жуық рыцарды қамтитын (шамамен 8 мыңға жуық адам) ірі шотланд әскері қону алаңына жақындады. Шотланд әскерінің басында Александр Стюарт болды. Осылайша, егер «Хокон туралы сагадағы» цифрлар дұрыс болса, онда шотландықтардың норвегтерден үстемдігі басым болды: он есе көп. Шотландия әскері шабуылға шығып, Хокон IV бастаған норвегтерді кемелерге кері шегінуді мәжбүр еткізді.
,_1263.JPG)
Дегенмен, жеңіс түпкілікті болмады: келесі күні таңертең Хокон IV өз күшін қайта топтастырып, жағалауға қонып, қаза болған викингтердің денесін алып, быт-шыт болған кемелерді өртеп жіберді.
Бұл шайқасқа жағалауға жақын жердегі кемелерде болған норвегтердің негізгі күштері де, шотландық атты әскері де қатысқан жоқ. Шындығында, Ларгс түбіндегі шайқас екі жаққа да шешуші жеңіске жеткізбеген кішкентай ғана қақтығыс болды.
Ларгс түбіндегі шайқастың маңызы өңдеу
Соғыс нәтижесінің белгісіздігіне қарамастан, Ларгс түбіндегі шайқас Шотландия тарихында маңызды рөл атқарды. Тойтарысқа тап болғаннан кейін, Хокон IV, азық-түлік жетіспеушілігін бастан кешіріп, Оркней аралдарына оралып, 1263 жылы 15 желтоқсанда қайтыс болды. Норвег флоты еліне оралды. Келесі жылы Александр ІІІ-нің шотландық әскері Аргайл мен Гебрид аралдарын басып алып, олардың билеушілерін Шотландия билігін мойындауға мәжбүр етті. 1265 жылы шотланд-норвег келіссөздері басталды, 1266 жылы бұл келіссөз Перт шартына қол қоюмен аяқталып, шартқа сәйкес Норвегия Гебрид аралдарын Шотландияға берген.
Осылайша, Ларгс түбіндегі шайқасының нәтижесінде Шотландия патшалығы батыс жағалау мен Аралдардың кең аумақтарын қосып, шотландық жерлерді біріктіру аяқталды. Гебридтердің Шотландияға кіруі, бір жағынан, шотланд этно-мәдени бірлестігінің гэлдік құрамдас бөлігінің өсуіне, ал екінші жағынан елдің батыс аймақтарының феодализациасының аяқталуына ықпал етті.
Ларгс түбіндегі шайқасты ескте қалдыру үшін, шайқас алаңында дәстүрлі гэлдік-ирландық дөңгелек мұнара түріндегі ескерткіш орнатылып, ресми емес «Қарындаш» (ағыл. the Pencil) атауымен аталды.
Тағы қараңыз өңдеу
Әдебиет өңдеу
- McDonald R.A. The Kingdom of the Isles, 2003.
- Duncan, A.A.M. Scotland: Making of the Kingdom, Эдинбург, 2000.
- Мак-Кензи Агнес. Рождение Шотландии / Перевод, научная ред., вступит. статья С. В. Иванова. — СПб.: Евразия, 2003. — 336 с.
- Alexander, Derek; Neighbour, Tim; Oram, Richard D. (2000), "Glorious victory? The battle of Largs, 2 October 1263", History Scotland, 2 (2), pp. 17–22.
- Barrow, Geoffrey Wallis Steuart (1981), Kingship and Unity: Scotland 1000–1306, University of Toronto Press.
- McDonald, Russell Andrew (1997), The Kingdom of the Isles: Scotland's Western Seaboard, c.1100–c.1336, Scottish Historical Monographs, Tuckwell Press.