Макиавеллизм

Макиавеллизм - "Билеуші" еңбегінде Н.Макиавелли "макиавеллизм" бағытына негіз болған принциптерін берген. Олар: қулық, қатыгездік, халықты қанау, анттан таю. Бұл ерекше шығармада биліктегі Лоренцо Медичиге еркін Италияны жаулап, оны тұтас ұлттық мемлекетке қалай біріктіру төңірегінде кеңестер берілген. Бұл жерде ол мемлекетті тек өзіндегі күштерді дамытуды мақсат тұтатын жеке ағза ретінде көрсеткен. Мемлекет тек өзінің билігін, күшін, гүлденуін күшейтуді ғана мақсат тұтады. Дәл осы билікті үлғайту өзінің билігін күшейтуге ұмтылған билеуші үшін саясат мәні мен мақсаты болып табылады. Осы мақсатта билеуші қандай әдісті болмасын қолдануына болады, тіптен қылмыс жасауға дейін. Билеушіге тұрғындардың сүйіспеншілігі немесе шын берілгендігі қажет емес. Тек олардың сөзсіз бағынуы, ақша мен солдаты керек. Билеуші өзінің алдында тұрған мақсатқа жету үшін қандай құралдан болса да бас тартпауы қажет. Шындық, мораль тұрғысынан емес, саяси мақсат тұрғысынан қимылдауы керек. Билеушіде арыстан мен түлкінің қасиеттері болуы тиіс. Шығармадағы ең басты мәселе "билеушілер мемлекетті қандай әдістермен басқара алады және билікті қалай сақтап қалуға болады?" Ол үшін билікке мықты негіз қажет. Ол - жақсы заңдар мен жақсы әскер, бұлар бір-бірінсіз өмір сүре алмайды. Билеуші өз мақсатына жету үшін тіптен өз сөзінен тайынуына да болады. Саяси билікті жүзеге асырудың шар¬ты - қол астындағылардың билеушімен келісімде болуы, олардың наразылығын тудырмау. Осылай дей келе, тұрғындарды бағындырудың екі жолын көрсетеді: Билеушіге деген сүйіспеншілік; Оның алдындағы қорқыныш, үрей. Қайсысы тиімді әрі сенімді? Н.Макиавелли пікірінше, "әрине, қорқыныш пен сүйіспеншілік қатар болса, бірақ олар бір-бірімен тіл табысуы қиын болғандықтан таңдау қажет болса, онда "үрей, қорқынышты таңдау қажет". Мемлекеттік билікке қауіп төндіретін адамдарды, тіптен бейбіт уақыттың өзінде, билеушіге олардың көзін жоюды ұсынды. Бұл еңбекте мінсіз билеуші мен оның билік құру әдісі, құралы берілген. Жалпы мемлекетті басқару түрлерін басқарушылардың санына қарап (жеке адамдардың, аз адамдардың және бүкіл халықтың басқаруы), мақсаты мен осы түрлердің қызмет істеу сапасына қарап бөлді. Екінші аспектіде қарастырғанда дұрыс үш түрін берді: монархия, аристократия, демократия. Және дұрыс емес үш түрін көрсетті: тирания, олигархия, бассыздық. Дұрыс түрлердің мақсаты - мемлекетті күшейтіп, гүлдендіру, жалпы жақсылыққа ұмтылу. Дұрыс емес түрлері - тек өздерінің пайдасын ойлау, заңды сақтамау және т.б. Барлық мемлекеттер бір түрден екінші түрге өтіп отырады. Шығарма мазмұнын талдай отырып мына мәселені ұмытпаған жөн: ол кез - Италия тарихындағы күрделі кезең. Сондықтан да, мемлекеттік құрылыстың жалпы мәселелерін емес, тек ерекше жағдайы қарастырылған деп қарау керек. Бұл макиавеллизмді ақтау емес, оның қандай қатаң уақытта, жағдайда пайда болғанын көрсету.