Маньчжурлар

Маньчжурлар (маньчжу, нялма) — Қытайдың Солтүстік-Шығысында орналасқан байырғы халық. Этнографиялық жағынан түркі, моңғол халықтарына жақын. Ішкі Моңғолия, Хэбэй, Ганьсу, Шыңжаң өлкелері мен Пекин, Тянь-Цзинь, Сиань, т.б. ірі қалаларды мекендейді. Халық саны 10,3 млн. шамасында (2003).

маньчжу, нялма
Маньчжурлар
Бүкіл халықтың саны
10,3 млн.
Ең көп таралған аймақтар
Қытай
Тілдері
қытай тілі, маньчжур тілі
Діні
буддизм, даосизм, шаманизм

Тілі

Олар негізінен қытай тілінде сөйлейді, 100 адам ғана аға буын маньчжур тілін сақтаған. Жазуы 1599 жылы моңғол әліпбиі негізінде жасалған.

Діні

Діни сенімі — буддизм, даосизм, ауылдық жерлердегі қазіргі маньчжурлар моңғолдармен байланыста өмір сүретін шамандық дәстүрді сақтайды.

Тарихы

Маньчжурлар Қытайдың тарихи деректерінде мохэ деген атаумен берілген. Мохэ тайпаларын моңғол тектес қидандар журжэн, түркілер шүршіт деп атады. 12 ғасырдың басында шүршіттер Цзинь мемлекетін құрды (1115 — 1234). Шүршіттер 13 — 16 ғасырларда Юань және Мин империяларының қарамағында болды. 1616 жылы бұрынғы Цзинь мемлекетінің билігі қалпына келтірілді. Хуан-Тайцзи патша 1636 жылы Цзинь мемлекетінің атауын Цинь (Дацин), шүршіт атауын маньчжур деп өзгертті. 1644 жылы Маньчжурлар Қытайды басып алып, Мин әулетін биліктен кетірді. Цинь әулеті Қытайды 1911 жылға дейін басқарып тұрды. Маньчжурлар Қытай тарихы мен мәдениетіне зор үлес қосты. Маньчжур-Цинь империясының жүздеген жылдарға созылған басқыншылық жорықтарының нәтижесінде Ішкі Моңғолия, Тибет, Шығыс Түркістан мен Жоңғария жері империя отарына айналып, қазіргі ҚХР-дың мемлекеттік саяси шекара аумағының қалыптасуына негіз болды.

Кәсібі

Маньчжурлардың дәстүрлі кәсібі - егіншілік ( бидай, тары, жүгері, бұршақ, күріш, күнжіт, көкөніс, зығыр), аңшылық, мал шаруашылығы (сиыр, шошқа). Таулы аймақтарда тұратын маньчжурлар орман шаруашылығымен айналысады (женьшень жинау). Дәстүрлі еңбек құралдары қытайлықтарға ұқсас – шойын соқасы бар ағаш соқа, тырма, кетмен, орақ. Дәстүрлі қолөнері: тор тоқу, себет өру, қару-жарақ, зергерлік бұйымдар жасау, тері өңдеу, ағаш ою. 20 ғасырдың 2-жартысынан бастап маньчжурлардың өнеркәсібі жақсы дамыды.

Өмір салты

Отбасылары шағын болып келеді. Ұл балаларды асырап алу жүйесі бар. Көп әйел алу бұрын тек билеуші ​​элита мен бай қала тұрғындарының аз ғана бөлігі арасында байқалды. Соңғы уақытқа дейін қыздарының мұрагерлікке құқығы болмаған. Ұл баланың дүниеге келуі қуанышты оқиға болып саналады және аталып өтіледі. Ұл туған әйелді отбасы, туған-туыстары сыйлайды, көршілері де құттықтайды. Ұл туылғанда үй есігіне үш жебемен садақ және қызыл орамал ілініп, қыз туғанда тек қызыл орамал ғана болады.

Дәстүрлі елді мекендері өзендердің жағасындағы, таулар мен қыраттардың етегіндегінде орналасқан. Ауылдары бұрыштарында мұнаралары бар үлкен балшықпен сыланған қабырғалармен қоршалған. Дәстүрлі тұрғын үйлері бір немесе екі қосалқы ғимараты бар қаңқалы-бағыналы болып келеді. Терезелері мен есігі бар қасбеті оңтүстікке немесе оңтүстік-шығысқа қарайды. Мекен-жәйға мал қорасы, шошқа қорасы, ауылшаруашылық құралдарына арналған сарайлар да кірді.

Маньчжурлардың киімдері қазіргі уақытта қытайлықтармен бірдей. Ерлердің дәстүрлі киімдерін шаруалар көбірек сақтайған. Ол кең, қуыс шалбардан (факури), мата белдемшеден (умесун), күртеден (аджиге ней гахари) және бас киімнен тұрады. Үйден шыққанда оны жеңсіз күрте (дехеле) немесе шапан (гахари) толықтырады. Әйелдер киімі негізінен ерлер киіміне ұқсайды. Ол жемпір мен тобыққа дейін созылатын шалбардан тұрады, олар көк немесе түрлі-түсті қағаз матадан тігілген. Егде жастағы әйелдер қара түсті киімдерді, жас әйелдер ашық түстерді, көбінесе гүлді өрнекті пайдаланады. Ұзын халат (ципао) оның үстіне кейде жеңсіз күрте немесе кең күрте-курма (куруме) киеді. Соңғы жылдары еуропалық стильдегі сатып алынған көйлектер, пальтолар мен тондар әйелдер арасында, әсіресе қалаларда таралуда.

Азық-түліктері қытайларға ұқсас. XIX ғасырға дейін сүт арағы, қымыз белгілі болды.