Мультипликациялық кино

қозғалыстың әр кезеңді бейнелеу

Мультипликациялық кино[1] (латын тілінде multіplіcatіo – көбею; ағылшын тілінде – жандандыру) – cуреттердің (жазық нысандар), қуыршақтардың (көлемді нысандар) қозғалысы фазаларын жеке кадрларға түсіріп, ретімен көрсетуден туатын кино өнерінің бір түрі. Мультипликациялық кино ісінің белгілі үш тәсілі бар: суреттер (графикалық мультипликация); қуыршақтар (көлемді мультипликация); жалпақ жұқа қуыршақтар (жазық пішінге салып қию) пайдаланылады.

Тарихы және дамуы өңдеу

Алғаш суретке жан бітірген бельгиялық физик Ж.Плато (1832 ж.). Ол бірнеше сурет жапсырылған дискіні жылдам айналдыру арқылы, қолын сілтеп жүгіріп бара жатқан адам бейнесін жасады. Ал 1877 ж. француз суретшісі әрі инженері Э.Рейно траксиноскоп арқылы суреттің қимылын ұзартты. Онда музыка және әнмен сүйемелденген түрлі-түсті бейнелі бірнеше комедиялық лента, 15 – 20 минутқа созылды. Америкалық С.Блэстон мен У.Маккей, француз Э.Коль, т.б. мультипликациялық киноның көшбасшысы болып саналады (1906 – 08). Олар суреттерді кадрлеп түсірудің жаңа жолдарын пайдаланып, мәнерлі жандандырудың құпияларын ашты.

Мультипликация шеберлері өңдеу

 
Бүлдіршіндердің сүйікті кейіпкерлерінің авторы - Уолт Дисней

Мультипликациялық киноның негізін салушылардың бірі – америкалық режиссер Уолт Дисней (1901 – 66). Оның қарамағында бірнеше елдің талантты суретшілері қызмет атқарып, ширек ғасыр бойы техникалық жетістік биігінен көрінді. Оның әйгілі Освольд (қоян), Микки Маус (тышқан), Дональд (үйрек), т.б. кейіпкерлері миллиондаған көрермендердің көңілінен шықты. Бірнеше серияны құрайтын қойылымдардағы қимыл мен сөздің дәлдігі, музыка, шудың қозғалыспен қатар естілуі үйлесім тапты. 20 ғ-да “Союзмультфильм” (1936 ж. құрылған) студиясынан жарық көрген фильмдер, мультипликациялық кино ісін дамытты. В.М. Котеночкиннің “Тұра тұр, бәлем!” көп сериялы фильмі, режиссер В.Поповтың “Простоквашинадан шыққан үшеу”, т.б. фильмдерін миллиондаған жас көрермендер тамашалады. Мультипликациялық кино әрдайым жаңалықтар мен ізденістерді қажет ететін өнер. Онда суретшілердің, қолөнершілердің қолтаңбасы мен компьютерлік графика ісі пайдаланылуда.

Қазақстандағы мультипликация өнері өңдеу

Қазақ мультипликация өнерінің тұсау кесер мультфильмі “Қарлығаштың құйрығы неге айыр?” 1967 ж. қазақ ертегісінің негізінде түсірілді. Сценарийдің авторы, режиссер және суретшісі Ә.Қайдаров. Фильм 1968 ж. Ленинградта (Санкт-Петербург) өткен Бүкілодақтық фестивальде екінші жүлдеге ие болып, әлем елдерінің экрандарында көрсетілді. 1975 ж. Нью-Йоркте өткен мультипликациалық фильмдердің 1- халықаралық фестивалінде “Қола Праксиноскоп” жүлдесін иеленді. Қайдаров түсірген: “Ақсақ құлан”, “Құйыршық”, “Қожа Насыр – құрылысшы” атты фильмдер қазақ мультипликациясының жетістіктері болды. 1970 ж. қазақ мультипликациясы Орта Азиядағы жетекші орынға шықты. Қазақ мультипликаторлары қырғыз және түрікменнің тұңғыш мультфильмдерін шығаруға белсене қатысып, тәжік мультипликациясының қалыптасуына шығармашылық көмек көрсетті. Осы кезеңде қазақ мультипликаторлары түсірген графикалық және қуыршақ фильмдердің саны жүзден асты. Режиссер – суретшілер: Ж.Даненов пен Ұ.Қыстауовтың “Алпамыс батыр”, “Айдаһар аралы”, Е.Әбдірахмановтың “Тапқыштар”, “Бозторғай”, Б.Омаровтың “Үш шебер”, “Қаңбақшал”,Т.Мұқанованың “Жібек шашақ”, “Қайшы”, Қ.Сейденовтың “Тігінші мен ай”, “Қадырдың бақыты” атты мультфильмдері – қазақ мультипликациясы тарихында жоғары бағаланған шығармалар. Сондай-ақ қазақ анимациясының дамуына А.Әбілқасымов, А.Тоқшабаев, Ұ.Бекішев және басқа да шеберлер зор үлес қосты. Т.Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясы суретші-мультипликаторларды дайындайды. 2002 ж. осы академияның оқытушылары мен студенттері профессор Қайдаровтың жетекшілігімен “Құйыршық” (режиссер Қ.Қасымов) атты сериалдың бірінші графикалық мультфильмін компьютерлік технологияларды қолдана отырып шығарды.[2] 90-жылдардың аяғында телеканалдар да мультфильмдер шығара бастады.

Дереккөздер өңдеу

  • Қазақ энциклопедиясы
  1. Қазақстан энциклопедиясы, VI-том
  2. Балалар Энциклопедиясы, 6 том.