Фетхуллаһ Гүлен

түрік жазушысы, ойшылы, ислам уағызшысы, ғалымы және қоғам қайраткері; «Қызмет» қозғалысының негізін қалаушы
(Мұхаммед Фетхуллаһ Гүлен бетінен бағытталды)

Мұхаммед Фетхуллаһ Гүлен (түр. Fethullah Gülen; 27 сәуір 1941(19410427)[5][6][7], Эрзурум) — түрік діни мұсылман ғұлама, ойшылы, жазушы, уағыз авторы және ислам ғалымы. «Қызмет» қоғам қозғалысының негізін қалаушы[5]. Жазушылар мен тілшілердің фондының құрметті президенті.

Фетхуллаһ Гүлен
түр. Fethullah Gülen
Туғандағы есімі: түр. Muhammed Fethullah Gülen
Лауазымдары мен атақтары: Қожа-эфенди (түр. Hoca effendi)
Мансаптары: жазушы, ғалым
Туған күні: 27 сәуір 1941(19410427) (82 жас)[1][2][3], Эрзурум
Азаматтығы:  Түркия (1941—2017)
апатрид[4] (2017 бастап)
Ұлты: түрік
Әкесі: Рамиз Гүлен
Мазһабы, ағымы: ханафи мазһабы
Қызмет саласы: теология, сопылық
Ұстаздары: Алварлы Эфе, Осман Бекташ, Хаджы Сыткы Эфэнди және басқалар
Еңбектері, шығармалары: 60 кітаптан астам
Сайты: http://fgulen.com
Мұхаммед Фетхулаһ Гүлен 2016 жылдың шілдесінде
М.Ф. Гүленнің қолтаңбасы

Қазіргі күні ол өз еркімен Сэйлорсбург қаласында, Пенсильвания штатында тұрып жатыр. Европада көбінесе Монако мен Монте-Карлода тоқтайды[6][7][8]. 2008 жылы Гүлен Prospect және Foreign Policy журналдары жобасының сайтындағы сауалнама нәтижелері бойынша әлемдегі ең ықпалды ойшылдардың тізімін басқарды. 2009 жылы ол 500 ең ықпалды мұсылмандар тізіміне кірген (2013 жылдың нәтижесі бойынша — 11 орында). 2013 жылы ол Time журналының «әлемдегі ең ықпалды адам» (71 орын) және Foreign Policy журналының «әлемдегі ең ықпалды 500 адам» тізіміне кірген (11 орын)[9][10][11].

Гүлен жаңа ұрпақтың этикалық тәрбиесіне баса назар аударады[12]. Түркиядағы диалог процесін бастаған Гүлен оны халықаралық деңгейде жалғастырды [13]. Гүлен көппартиялы жүйені жақтайды [14].

Оны өте жиі «әлемдегі мұсылман қайраткерлерінің ең ықпалдыларының бірі» деп атайды[14].

Өмірбаяны өңдеу

Фетхуллаһ Гүлен 1941 жылдың (кейбір деректерде 1938) 27 сәуірінде Ерзурум қаласындағы Қорыжық ауылында ауылдық имам және діни қайраткер Рамиз Гүлен[15] және оның әйелі Рәфиға отбасында сегіз баланың (бес ұл және екі қыз бала) ішінен бесіншісі болып дүниеге келген. Гүленнің балалық шағы мұсылман уағызшылар және ғұламалар арасында өткен: ол медреселерде діни білім, және әкесінен араб тілі бойынша сабақ алған. Гүлен өзінің туған ауылында негізгі білім алды, бірақ отбасымен бірге көшкеннен кейін классикалық исламдық білім алуға (сол кезде бейресми) назар аударуды шешті[15]. Ең алғашқы уағызын Фетхуллаһ 14 жасында айтты.

Ресми имам және уағыздаушы болып жұмыс істеген Гүлен 1981 жылы зейнетке шықты. 1988–1991 жылдары ол Түркияның танымал мешіттерінде бірқатар уағыздар берді. 1994 жылы ол жазушылар мен журналистер қорын құруға қатысып, оған қордың құрметті президенті атағы берілді.[15]

1999 жылы АҚШ-қа емделуге кетіп, Түркияға оралмады. Осы уақыт ішінде Түркияда оған қарсы басталған (2000) және жабылған (2008) қылмыс құрамының болмауына байланысты айыптау процесі болды[16][17][18]. Ол жүрек операциясынан және қант диабеті мен басқа да ауруларға байланысты көптеген операциялардан аман қалды. Гүленнің өзі Түркияға оралғысы келетінін, бірақ саяси арандатулар мен тұрақсыздықтан қорқатынын айтты.[19]

2013 жылдың аяғындағы сыбайлас жемқорлық жанжалы төңкеріс жасады деп айыпталған Режеп Тайып Ердоған мен Гүлен арасындағы қарым-қатынасты ушықтырды. 2014 жылдың 19 желтоқсанында Ыстанбул соты Гүленді қамауға алуға санкция берді. Прокурор Хасан Йылмаз сонымен бірге Түркияның Әділет министрлігіне Гүленді Интерполдың «Қызыл бюллетеніне» қосуға құжаттар дайындау туралы өтініш білдірді (халықаралық іздеу жарияланған қылмыскерлерді қамауға алу туралы бұйрық).[20] Интерпол Гүленді іздеу туралы шешім қабылдаған жоқ.

Теология өңдеу

Фетхуллаһ Гүлен жаңа теология ұсынбай, керісінше, өзінің уағыздарында және кітаптарында бәрімен мойындалған классикалық дереккөздерге сүйенген. Оның исламның түсінігі — дәстүрлі, консервативтік және бәрімен мойындалған[21][22]. Фетхуллаһ Гүлен өзі ешқандай тариқаттың мүшесі болмаса да сопылық дәстүрді жақсы біледі және құрметтейді. Ол мұсылмандарға тарикатқа (сопылық бұйрыққа) кірудің қажеті жоқ деп үйретеді, бірақ сопылық — бұл исламның ішкі өлшемі, оны ешқашан сырттан бөлуге болмайды деп ойлайды.[23]

Оның ілімі қалыпты Исламның басқа жалпы қабылданған ағымдарынан Құранның белгілі бір аяттарын түсіндіруден туындайтын екі нәрсені ажыратады. Бірінші — ол мұсылман қоғам әлемдегі барлық адамдардың, қоғам және халықтың жалпы игілігі үшін[24] — барлық мұсылман және мұсылман емес адамдарға[13] қызмет (hizmet etmek)[25] ету. «Қызмет» — Гүленнің идеяларымен рухтандырылған халықаралық қоғамдық қозғалыс. Адамдарға қызмет ету туралы ілім Түркияда, Орталық Азияда және әлемнің басқа бөліктерінде көптеген қолдаушыларды қызықтырды.[26]

Екінші — ол мұсылман қоғам басқа сенім өкілдерімен конфессиялық диалог жасау керек екенін үйретеді, ең болмағанда Әһл әл-Китаб (христиандар, яһудилер) адамдарымен.[13]

Ғылым және білім беру өңдеу

Өзінің уағыздарында Гүлен физиканы, математиканы, химияны зерттеу — Құдайға табынушылық ету деп өте жиі айтқан[16]. Түркияда «Гүлен мектептері» ең үздік болып саналады: қымбат тұратын жабдықтар, жыныстарға тең қарау, ағылшын тіліне бірінші сыныптардан бастап үйрету.[16] Алайда, мұндай мектептердің бұрынғы мұғалімдерінің айтуынша, әйел мұғалімдерге әкімшілік өкілеттіктер берілмейді, автономиялары шектеулі және алтыншы сынып оқушыларынан бастап, түскі үзіліс кезінде ер адамдар мен студенттерден бөлек тұрады деген сын бар.[27]

Шығарылымдары өңдеу

Шығарылымдарын оқуға тиым салынуы өңдеу

Қазақстанда өңдеу

2016 жылдың шілдесінен бастап Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы шешімі бойынша Фетхуллаһ Гүленнің кітаптарын оқуға тиым салынған.[28]

Ресейде өңдеу

Орынбор қаласының Ленин аудандық сотының шешімі мен анықтамасына сәйкес Гүленнің «Ғасырлар бойы туындаған күмәндар» (I том), «Жолдағы өлшемдер немесе шамдар», «Мұхаммед Пайғамбар — адамзат баласының тәжі» (I және II том) және «Өмір мен ислам діні» кітаптары экстремистік материалдардың Федералды тізіміне енген[29].

Сондай-ақ өңдеу

Әдебиеттер өңдеу

Гүлен және қозғалыс туралы
Гүлен оқулары туралы

Дереккөздер өңдеу

  1. Fethullah Gülen - Enzyklopädie - Brockhaus.de.
  2. Mohammad Fethullah Gülen // AlKindi (онлайн-каталог Доминиканского института востоковедения)
  3. Fethullah Gülen - Munzinger Biographie.
  4. Istanbul, Hannah Lucinda Smith. Fethullah Gulen: Erdogan rival left stateless in passport purge. Тексерілді 18 ақпанның 2022.
  5. a b Эдвард ЧЕСНОКОВ Вдохновитель переворота в Турции: агент ЦРУ и проповедник-миллиардер с бизнесом в России?  (орыс.) (17 июля 2016).
  6. a b Williams, Paul L. «A visit to the Pennsylvania fortress of „The World’s most Dangerous Islamist“»
  7. a b Stakelbeck, Eric «The Gülen Movement: A New Islamic World Order?»
  8. Berlinski, Claire «Who Is Fethullah Gülen?» Мұрағатталған 16 тамыздың 2014 жылы.
  9. 100 Most Influential People for 2013 Мұрағатталған 19 сәуірдің 2013 жылы.
  10. Гюлен: основания для надежды. Журнал «Родина», № 5, 2009 год."
  11. the 500 most powerful people in the world Мұрағатталған 9 сәуірдің 2014 жылы.
  12. «Гюлен делает упор на этичекое воспитание» — профессор Рыбаков. Мұрағатталған 21 ақпанның 2014 жылы. Сайт Совета муфтиев России."
  13. a b c * Saritoprak, Z. and Griffith, S. Fethullah Gülen and the 'People of the Book': A Voice from Turkey for Interfaith Dialogue // The Muslim World, Vol. 95 No. 3, July 2005, p.337-338
  14. a b How far they have travelled. The Economist (6 March 2008). Тексерілді, 2 мамыр 2012.
  15. a b c "Личность в контексте истории: Фетхуллах Гюлен. // Islam News, 28.12.2013
  16. a b c U.S. charter schools tied to powerful Turkish imam. 60 Minutes. CBS News (13 мамыр 2012). Тексерілді, 14 мамыр 2012.
  17. WorldWide Religious News-Gulen acquitted of trying to overthrow secular government Мұрағатталған 15 қазанның 2007 жылы.
  18. Решение Верховного Суда Турецкой Республики № 2008/1328 от 05.05.2006 года.
  19. Түркия премьер-министрі Р. Т. Ердоғанның оралу ұсынысына Ф. Гүленнің видео-жауабы. 17.06.2012.
  20. Алена Палажченко Ыстанбул соты Гүленді қамауға алуға санкция берді (Суд Стамбула выдал ордер на арест богослова Гюлена). РИА Новости (19 желтоқсан 2014).
  21. Robert W. Hefner, Muhammad Qasim Zaman, Schooling Islam: the culture and politics of modern Muslim education. Princeton University Press, 2007. p. 162-3.
  22. Portrait of Fethullah Gülen, A Modern Turkish-Islamic Reformist
  23. Thomas Michel S.J., Sufism and Modernity in the Thought of Fethullah Gülen // The Muslim World, Vol. 95 No. 3, July 2005, p.345-5
  24. Berna Turam, Between Islam and the State: The Politics of Engagement. Stanford University Press, 2006.p. 61
  25. Mehmet Kalyoncu A Civilian Response to Ethno-Religious Conflict: The Gülen Movement in Southeast Turkey. Tughra Books, 2008, pp. 19-40
  26. Lester R. Kurtz, "Gulen’s Paradox: Combining Commitment and Tolerance, // Muslim World, Vol. 95, July 2005; 379—381.
  27. Spiegelman, Margaret What Scares Turkey's Women?. The Daily Beast. Тексерілді, 28 қараша 2012.
  28. Ислам діні- бейбітшілік діні.
  29. Федеральный список экстремистских материалов. «Минюст России» (24 тамыз 2017). Басты дереккөзінен мұрағатталған 24 тамыз 2017. Тексерілді, 24 тамыз 2017.

Сыртқы сілтемелер өңдеу

Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Фетхуллаһ Гүлен