Ноғай ауданы (Дағыстан)
Ноғай ауданы (ноғ. Ногай район; 1965 жылға дейін Қараноғай ауданы) — әкімшілік-аумақтық бірлік және Ресей Федерациясының Дағыстан құрамындағы муниципалды құрылым (муниципалды аудан).
| Ноғай ауданы | |||
| ноғ. Ногай район | |||
 | |||
| |||
| Әкімшілігі | |||
|---|---|---|---|
| Ел | |||
| Кіреді | |||
| Әкімшілік орталығы |
Тереклі Мектеп ауылы | ||
| Аудан басшысы |
Әджеков Мұхтарби Қошманбетұлы | ||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Координаттары |
44°10′00″ с. е. 45°52′00″ ш. б. / 44.16667° с. е. 45.86667° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 44°10′00″ с. е. 45°52′00″ ш. б. / 44.16667° с. е. 45.86667° ш. б. (G) (O) (Я) | ||
| Жер аумағы |
8871,13 км² (1 орын) | ||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны |
↘18 222 адам (2020) | ||
| Тығыздығы |
2,05 адам/км² (42 орын) | ||
| Ұлттық құрамы | |||
|
nogaysky.ru (орыс.) | |||
|
| |||
 Ноғай ауданы Ортаққорда
Координаттар: 44°10′00″ с. е. 45°52′00″ ш. б. / 44.16667° с. е. 45.86667° ш. б. (G) (O) (Я) | |||
Әкімшілік орталығы — Тереклі Мектеп ауылы.
Географиясы өңдеу
Аудан республиканың солтүстігінде орналасқан және шекарамен: солтүстікте — Қалмақстанмен, батыста — Ставропол өлкесімен, оңтүстікте — Шешенстанмен және шығыста — Дағыстанның Тарамух ауданымен шектеседі.
Аудан аумағында жеке қалалық аймақ болып табылатын және аудан құрамына кірмейтін Оңтүстік Сухокумск қаласы орналасқан.
Алып жатқан жер аумағы — 9000 км².
Тарихы өңдеу
Аудан 1928 жылы 22 қарашада ДАКСР ОАК 4 сессиясының қаулысымен Қараноғай аумағын бұрынғы Қызлар аймағынан бөлу арқылы құрылды. Бастапқыда аудан Тереклі Мектеп орталығы бар Қараноғай кантоны атауын алды. 06.03.1929 ж. ДАКСР ОАК қаулысымен кантондар аудан болып өзгертілді. 1938 жылы 22 ақпандағы БОАК шешімімен шаруашылық табысты дамыту мақсатында Ащықұлақ, Қараноғай, Қайасулы, Қызлар және Шелков аудандары Орджоникидзе өлкесіне берілді. КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1944 жылғы 22 наурыздағы жарлығымен Қараноғай ауданы Грозный облысына қосылды. РКФСР Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1957 жылғы 9 қаңтардағы қаулысымен Қараноғай ауданы қайтадан ДАКСР-ға берілді.
1965 жылы РКФСР ЖК Төралқасының Жарлығымен Қараноғай ауданы Ноғай ауданы болып өзгертілді.
Тұрғындары өңдеу
| 1926 | 2002 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 14 546 | ↗21 685 | ↗22 573 | ↘22 472 | ↘22 051 | ↘21 716 | ↘21 021 | ↘20 510 | ↘20 148 |
| 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | |||
| ↘19 765 | ↘19 189 | ↘18 759 | ↘18 397 | ↘18 222 | ↘18 084 |
Ұлттық құрамы өңдеу
2010 жылғы Бүкілресейлік халық санағы бойынша[1]:
| Халық | Саны, адам |
Жалпы халықтан үлесі, % |
|---|---|---|
| ноғайлар | 19 556 | 87,02 % |
| даргиндер | 1815 | 8,08 % |
| орыстар | 234 | 1,04 % |
| шешендер | 207 | 0,92 % |
| қазақтар | 115 | 0,51 % |
| құмықтар | 101 | 0,45 % |
| татарлар | 51 | 0,23 % |
| аварлар | 47 | 0,21 % |
| лактар | 28 | 0,12 % |
| кабардиндер | 27 | 0,12 % |
| басқалары | 113 | 0,50 % |
| көрсетпегендер | 178 | 0,79 % |
| барлығы | 22 472 | 100 % |
Муниципалдық-аумақтық құрылым өңдеу
Муниципалды аудан құрамына ауылдық елді мекен мәртебесі бар 10 муниципалды құрылым және солардың ішіндегі 17 елді мекен кіреді[2].
| № | Ауылдық қоныс | Әкімшілік орталығы | Елді мекендер саны | Тұрғындары | Ауданы, км² |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Едіге ауылы | Едіге ауылы | 1 | ↘403 | 48,89 |
| 2 | Күнбатар ауылы | Күнбатар ауылы | 1 | ↘1518 | 313,45 |
| 3 | Арсланбек ауыл кеңесі | Ленинауыл ауылы | 3 | ↘923 | 273,35 |
| 4 | Көктөбе ауыл кеңесі | Нариман ауылы | 3 | ↘2891 | 484,84 |
| 5 | Ортатөбе ауыл кеңесі | Ортатөбе ауылы | 2 | ↘1054 | 283,88 |
| 6 | Тереклі Мектеп ауылы | Тереклі Мектеп ауылы | 1 | ↘6641 | 26,49 |
| 7 | Червленные Буруны ауылы | Червлённые Буруны ауылы | 1 | ↘1776 | 435,39 |
| 8 | Қарасу ауыл кеңесі | Қарасу ауылы | 2 | ↘625 | 131,97 |
| 9 | Қарақас ауыл кеңесі | Қарақас | 2 | ↘2019 | 309,41 |
| 10 | Құмды ауылы | Құмды ауылы | 1 | ↘547 | 137,59 |
Елді мекендер өңдеу
| Аудан елді мекендерінің тізімі | ||||
|---|---|---|---|---|
| № | Елді мекен | Түр | Тұрғындары | Муниципалды құрылым |
| 1 | Арсланбек | ауыл | 0 | Арсланбек ауыл кеңесі |
| 2 | Батыр Мырза | ауыл | ↗624 | Көктөбе ауыл кеңесі |
| 3 | Бораншы | ауыл | ↗545 | Қарақас ауыл кеңесі |
| 4 | Калининауыл | ауыл | ↗535 | Арсланбек ауыл кеңесі |
| 5 | Қарақас | ауыл | ↗1972 | Қарақас ауыл кеңесі |
| 6 | Қарасу | ауыл | ↗761 | Қарасу ауыл кеңесі |
| 7 | Құмды | ауыл | ↘547 | Құмды ауылы |
| 8 | Күнбатар | ауыл | ↘1518 | Күнбатар ауылы |
| 9 | Ленинауыл | ауыл | ↗540 | Арсланбек ауыл кеңесі |
| 10 | Нариман | ауыл | ↗1790 | Көктөбе ауыл кеңесі |
| 11 | Ортатөбе | ауыл | ↘1099 | Ортатөбе ауыл кеңесі |
| 12 | Сұлутөбе | ауыл | ↘49 | Қарасу ауыл кеңесі |
| 13 | Тереклі Мектеп | ауыл, әкімшілік орталық | ↘6641 | Тереклі Мектеп ауылы |
| 14 | Үй Салған | ауыл | ↘332 | Ортатөбе ауыл кеңесі |
| 15 | Червлённые Буруны | ауыл | ↘1776 | Червленные Буруны ауылы |
| 16 | Шумлы Өлік | ауыл | ↗799 | Көктөбе ауыл кеңесі |
| 17 | Едіге | ауыл | ↘403 | Едіге ауылы |
Тағы қараңыз өңдеу
- Қадрия Оразбайқызы Темірболатова — ноғай жазушысы әрі ақыны.
- Дала дауысы — ноғай тілінде шығатын газет.
- Ноғай ауданы — Қарашай-Шеркес Республикасының әкімшілік бірлігі.
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Перепись 2010 года. Дагстат. Том 3. Басты дереккөзінен мұрағатталған 11 қазан 2017.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 14 желтоқсан 2013.
- ↑ Закон Республики Дагестан от 13 января 2005 года № 6 «О статусе и границах муниципальных образований Республики Дагестан» (орыс.).(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 22 шілде 2020.