Орангутандар
Орангутандар (лат. Pongo) (малай тілінде orang-utan, сөзбе-сөз – орман адамы) – приматтар отрядына жататын тартанаулы маймылдар тобының бір туысы.
| Орангутандар | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Үлгілік түрі | ||||||||||||||
| Pongo borneo Lacépède, 1799 (= Simia pygmaeus Linnaeus, 1760) | ||||||||||||||
 Орангутандар ареалы
| ||||||||||||||
| Түрлері | ||||||||||||||
2 түрі – борнео орангутаны (P. pygmaeus) және суматра орангутаны (Pongo abelii).
Суматра мен Калимантан аралдарының батпақты тропиктік ормандарында тіршілік етеді. Олардың аталықтарының бойының ұзындығы 1,5 м-дей, салмағы 200 кг-дай, аналықтары едәуір кіші болады. Орангутанның денесін жапқан қалың түктері қызыл-жирен не қызғылт-қошқыл түсті, иық тұсындағы түктерінің ұзындығы 40 см-дей. Қолы өте ұзын, құлашы 3 м-ге дейін жетеді, аяғының тобығына дейін түсіп тұрады. Бассүйегінің ми сауыты жақсы дамыған. Миының салмағы 300 – 500 г-дай. Басының пішіні конус тәрізді, қалың шашы, сақал-мұрты болады. Тұмсығы алға шығыңқы. Тістері ірі, әсіресе, сойдақ тістері еріндерінен сыртқа анық шығып тұрады. Құлақтары кішкентай, басына жабысып жатады. Көзінің үстіндегі доға тәрізді сүйегі әрең көрінеді. Беті жалпақ, кішкентай көздері бір-біріне жақын орналасқан. Мойны қысқа. Аталықтарының мойнының алдыңғы жағында қатпарлы көмекей қапшығы болады, ол дыбыс шығарғанда үлкейеді. Орангутандар ағаш басынан жерге түспейді, негізінен жеке жүреді. 8 – 10 жасында жыныстық жағынан жетіледі, буаздық мерзімі 9 ай, көбіне жылына бір рет жалқы бала табады. Жаңа туған баласының салмағы 1,5 кг, анасы сүтімен 3 – 4 жыл қоректендіреді. 30 жылдай тіршілік етеді. Орангутандар өсімдіктермен, кейде құстың жұмыртқасымен, балапандарымен де қоректенеді. Олардың саны жылдан жылға азаюда, сондықтан қорғауға алынып, Халықараралық табиғат қорғау одағының “Қызыл кітабына” енгізілген.[1]
Өмір сүруіне қауіп-қатер өңдеу
Орангутандарға жабайы табиғатта, негізінен тіршілік ету ортасының жойылуының салдарынан жойылып кету қаупі бар. Ұлттық саябақтар құрылғанымен, ормандарды кесу жалғасуда. Тағы бір елеулі қауіп – заңсыз сауда үшін орангутанның төлдерін браконьерлікпен аулау.
Суматран және Тапанул орангутанының жағдайы өте маңызды. Калимантан орангутанының мәртебесіне қауіп төніп тұр.
Орангутандардың тілі өңдеу
Орангутандар өз сезімдерін дыбыстардың үлкен жиынтығымен білдіреді:
қыңсылау және жылау - ашу, тітіркену немесе ауырсыну; қатты ұрып-соғу және үрлеу қауіп болып табылады; еркектің саңырау қорқынышты айқайы, ұзақ жылау («ұзақ қоңырау») - аумаққа немесе әйелді тартуға арналған өтініш. Сыйымдылығы бірнеше литрлік жұлдыру резонаторлық қапшық соңғы дыбысқа ерекше қаттылық береді.
Дереккөздер өңдеу
- ↑ «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VII том
| Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Pongo |
|
Бұл — зоология бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |