Ормуз бұғазы
Ормуз бұғазы (араб.: مضيق هرمز — Madīq Hurmuz, Хурмуз бұғазы; парсы: تنگه هرمز — Tangeh-ye Hormoz, Хормоз бұғазы) — оңтүстік-батыстағы Парсы шығанағын оңтүстік-шығысында Оман шығанағымен, әрі қарай ашық мұхитпен жалғастыратын тар, стратегиялық маңызды бұғаз. Солтүстік жағалауы Иранға, оңтүстігі — Біріккен Араб Әмірліктері мен Оманның жартылай анклавына қарасты. Бұғаздың ұзындығы шамамен 90 теңіз милін (167 шақырым) құрайды, ені 52 теңіз милінен (96 шақырым) 21 теңіз миліне (39 шақырым) дейін құбылады.
| Ормуз бұғазы араб.: مضيق هرمز, парсы: تنگه هرمز | |
 | |
| Ормуз бұғазының ғарыштан көрінісі | |
| Сипаттамасы | |
|---|---|
| Судың орташа көтерілуі | 9,1—18 м |
| Ені | 54 км |
| Ұзындығы | 195 км |
| Орташа тереңдігі | 229 м |
| Орналасуы | |
| 26°34′00″ с. е. 56°15′00″ ш. б. / 26.5667° с. е. 56.25° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 26°34′00″ с. е. 56°15′00″ ш. б. / 26.5667° с. е. 56.25° ш. б. (G) (O) (Я) | |
| Елдер |  Иран БАӘ Оман |
| Арасын бөліп тұр | Ормуз бұғазы Оманды Ираннан бөліп, Араб теңізінің Парсы мен Оман шығанақтарын байланыстырады. |
 Ормуз бұғазы Ортаққорда | |
Ормуз бұғазы — әлемдегі стратегиялық маңызды орындардың бірі[1]. Әлемдегі сұйытылған табиғи газдың үштен бірі және жалпы әлемдік мұнай тұтынудың шамамен 25 %-ы бұғаз арқылы өтеді. Сондықтан, бұл бұғаз – халықаралық стратегиялық және транзиттік маңызы зор кеме жолы.
Атаудың шығу төркіні өңдеу
Бұғаз өзіне аттас Ормуз аралының атымен аталады. Арал атауының шығу тегінің екі нұсқасы бар. Кең тарағаны — бұл атаудың парсы құдайы Ахурамазда (Ормузд; парсы: هرمز) есімінен шыққан нұсқасы. Тарихшылар мен лингвистер өздерінің нұсқаларын ұсынады: «Ормуз» сөзі парс тілінен шыққан парсы: هورمغ (Hur-mogh), яғни «құрма пальмасы» дегенді білдіреді[2].
География және геология өңдеу
Бұғаздың ұзындығы 195 шақырым, ал ең тар бөлігінің ені 54 шақырым. Тереңдігі 229 метрге жетеді. Бұғаз әрқайсысының ені шамамен 2,5 километр болатын екі көлік арнасына бөлінген, олар бір-бірінен 5 шақырымдық буферлік аймақпен бөлінген. Қазіргі уақытта бұғаз Парсы шығанағы елдерінде өндірілген газ мен мұнайды үшінші елдерге, атап айтқанда Жапонияға, АҚШ пен Батыс Еуропаға экспорттауға мүмкіндік беретін жалғыз теңіз жолы болып табылады.
Парсы шығанағы мен Ормуз бұғазының пайда болуы өте ертеде Жер қыртысының ығысуының нәтижесі болып табылады. Шамамен 500 миллион жыл бұрын (Прекембрий) жердің қатты қабаты біртұтас жер болған. Жер қыртысының қозғалысы мен судың пайда болуының нәтижесінде жарылыстарға енуіне байланысты біртіндеп құрлықтар мен мұхиттар пайда болды. Шамамен 45 миллион жыл бұрын, үшінші геологиялық кезеңнің басында Оман шығанағы пайда болды, ал шамамен 35 миллион жыл бұрын, үшінші геологиялық кезеңнің ортасында Оман шығанағының жарылуы кеңейе түсті және оның жалғасы Парсы шығанағын Оманмен байланыстырды.
Ормуз бұғазы жарты ай пішініне ие және дөңес жиекпен Иран тауларының ішкі жағына қарай орналасқан, нәтижесінде оның жағалауының көп бөлігі Иранда орналасқан. Бұл бұғаздың пішіні судың жерге қалай ағып кететінін және Парсы шығанағының «қылтасы» шығанақ пайда болатынын көрсетеді. Араб түбегінің құрлық түрінде суда орналасқан Ормуз бұғазының оңтүстік жағалауы Мусандам түбегін құрайды, оның солтүстік бөлігі сол атпен белгілі және Оманға тиесілі.
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Viktor Katona How Iran Plans To Bypass The World’s Main Oil Chokepoint. Oilprice.com. Басты дереккөзінен мұрағатталған 11 қыркүйек 2018. Тексерілді, 11 қыркүйек 2018.
- ↑ Municipality of Minab (fa).(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 31 мамыр 2020.