Петёфи

Петёфи Шандор (1.1.1823 — 31.7.1849) — венгр ақыны, 1848 — 49 жылдардағы Венгрия төңкерісінің белсенді қайраткерлерінің бірі. Алғашқы жырлары “Ішкіш”, “Дунайда” 1842 жылы тамызда, ал соңғы шығармаларының бірі “Сұмырай заманда” 1849 жылы шілдеде жазылған. Осы аз уақыт aралығында ол 85 дастан-жыр, 3 әңгіме, 2 драма, 1 роман жазды. Бұған қоса саяси-әлеуметтік мәселелерге арналған өткір мақалалары, хаттары, күнделіктері, аудармалары сақталған. Петёфи шығарм-ның арқауы бостандық пен махаббат, елдік пен ерлікті дәріптеу, озбырлыққа, қиянатқа қарсылық, адамдық пен адалдықты паш ету болды. Петёфи қоғам қайшылығын терең түсінді, оның себептерін ашып көрсете білді. “Өлеңдер” (1844) aтты тұңғыш жинағында ақынның қоғамға көзқарасы айқын көрінген. Оның кекесінді-күлкілі “Село балғасы” (1844) мен аңыз-ертегі түріндегі “Янош батыр” поэмалары (1844) сол кезеңде үстемдік еткен жалған романтик. канондардан бас тартып, халықтық мазмұнды мансұқ етті. “Бұлттар” циклінде (1845 — 46), “Пишта Силай” (1846), “Шалго” (1846) поэмаларында қайғылы сарын басым. 1846 жылы ол “Он-ның қоғамы” атaлатын демократ.-төңкерістік жастар ұйымын құруға әрекеттенді. Петёфидің осы уақытта жазылған “Сарай мен лашық”, “ХІХ ғасыр ақындарына”, “Кенеп киген батырлар”, “Халық атынан”, “Тұтқындағы арыстан”, т.б. жырларынан азаттық сaрын байқалады. 1847 жылы Петёфи “Жас Венгрия” ұйымын басқарды. 1848 жылы 15 наурызда П.Вашваримен бірге Пешт пен Будада өткен көтеріліске басшылық етті. Ақынның бұл кезеңдегі шығармаларында ұлт пен тәуелсіздік мәселесі алдыңғы орынға шықты. Оның бостандық үшін қарулы күреске үндеген өлеңдері жалынды жорық жырларына айналды. “Ұлт өлеңі”, “Корольдарды дарға алып жүр”, “Ұлтқа” жырларында Петёфи халқын тәуелсіз венгр мемлекетін құруға шақырды. Петёфидің мұндай жырлары күрес күндерінің күнделігі іспеттес болды. “Апостол” поэмасында (1848) тәуелсіздік жолында өз өмірін қиған қаіарман шалқар шабытпен жырланды. Петёфидің жастық дәурен мен махаббат жалынын сөз еткен “Сүюдің де сапасы бар”, “О, Махаббат”, “Матильдаға”, “Сен гүл болсаң...”, “Махаббаттың машақаты басталды”, “Махаббаттың бағына”, “Күйдім бе жалынға...”, “Сені ойласам...”, т.б. жырлары сырлы сезімге толы. Петёфи төңкеріс рухты романтизмнің ірі өкілі ретінде бағаланады.

Шандор Петёфи,1840

Петёфи жырлары көптеген тілдерге аударылған. М.Әлімбаев, Қ.Мәмбетов, Қ.Мырзалиев, т.б. қазақ тіліне тәржімалаған.

Дереккөздер

«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VII том