Роберт Стюарт, Олбани герцогы
Роберт Стюарт (ағыл. Robert Stewart; шам. 1340—3 қыркүйек 1420), 1-ші Олбани герцогы (1398 жылдан бастап), Файф графы (1371 жылдан бастап), Ментейт графы (1361 жылдан бастап), Бьюкен графы (1394—1406), Атолл графы (1403—1406), — XIV ғасырдың аяғынан — XV һғасырдың басындағы Шотландияның жетекші саясаткері, үш патшаның билігі кезіндегі ел регенті (Роберт II, Роберт III және Яков I).
| Роберт Стюарт ағыл. Robert Stewart | ||
| ||
 | ||
| Лауазымы | ||
|---|---|---|
| ||
| 1398 — 1420 | ||
| Ізашары | жаңа лауазым | |
| Ізбасары | Мердок Стюарт | |
| Өмірбаяны | ||
| Дүниеге келуі | 1340 | |
| Қайтыс болуы | 3 қыркүйек 1420 Стерлинг, Шотландия | |
| Жерленді | Данфермлин аббаттығы | |
| Династия | Стюарттар | |
| Әкесі | Роберт II | |
| Анасы | Элизабет Мур | |
| Жұбайы | Margaret Graham, Countess of Menteith | |
| Балалары | Мердок, Джон | |
өңдеу  |
||
Жас кезі өңдеу
Роберт Стюарт ресми некеге дейін туған Шотландия королі Роберт II мен Элизабет Мурдың ұлы. 1382 жылдың өзінде Файф графы, Роберт королдік қазынаға түсетін табыстарды жинауға жауапты Шотландияның лорд ұлы камергер болып тағайындалды. Тақ мұрагері, Каррик графы жарақатының кесірінен мемлекеттік міндеттерді орындауға қабілетсіз болып қалғандықтан,1389 жылы парламенттің бақылауында әрекет еткен патшалықтың регент-«сақтаушысы» ретінде тағайындалды және 1390 жылы Шотландияның тағына ағасы Роберт III келгеннен кейін де осы лауазымды сақтап қалды.
Регент болған соң, Роберт Стюарт 30 жылдан астам уақыт бойы Шотландияның басқару жүйесінде көшбасшылық ұстанымын сақтап қалды. Көрнекті командир болмаған Роберт Стюарт елдегі ең ірі барондарда әскери істерге сенімді тірегінің маңыздылығын түсініп, XV ғасырдың басында ағылшындардың аумағына шотланд магнаттары жасаған жорықтарына белсенді түрде болысты. Сонымен қатар, Файф графы Роберт III-нің билігі кезінде патшалық биліктің әлсіздігін белсенді қолданды: ол жүнді бажсыз экспорттау құқығын алды, оған бірнеше қалалардың кедендерінің табысын берілді және мемлекеттік қазынадан бірнеше зейнетақы тағайындалды. Нәтижесінде Роберстің табысы сол кезеңдегі үлкен мөлшерге жылына 2000 фунт стерлингке жетті.
Олбани герцогы өңдеу
1398 жылы Роберт Стюарт өзінің патшалық амбицияларына куәлік ететін Олбани герцогы атағын алды: Albany, Alba — келтше «Шотландия». Сол кезеңде, патша әкімшілігіндегі Олбани герцогының үстемдігіне Роберт III патшаның үлкен ұлы, Ротсей герцогы, Дәуіт Стюарт келіспеді. Дәуіт Стюарттың бастамасымен, 1399 жылы ел парламенті Олбани герцогын елді дұрыс басқармағаны үшін айыптап, биліктен шеттетілді. Шешуші ұрыс 1402 жылы Роберт Стюарт Олбани герцогының Фолкленд сарайының қамауда қаза тапқан Ротсейді ұстап алғанда басталды. Роберт Роберт III ұлының қайтыс болуында Олбанидің кінәсіздігін жариялады. Роберт Стюарт тағы да Шотландияның нақты басшысы болды.
Шотландия билеушісі өңдеу
1406 жылы патша Роберт III қайтыс болды. Шотландияның жаңа патшасы - он екі жасар Яков I Стюарт - ағылшын тұтқынында болды. Олбани герцогы Шотландияның билеушісі болып жарияланды және елдегі барлық билікті өз қолына шоғырландырды.
Сыртқы саясат өңдеу
Олбани герцогының басты сыртқы саяси мәселесі - ағылшын тұтқынынан Хомильдон-Хилл шайқасында ұсталған, шотланд ақсүйектерін, соның ішінде ұлы Мердок Стюартты елге қайтаруына күрес. Бітім туралы келіссөздер және тіпті Англиямен бейбітшілік шартын жасасқан кезде, Олбани герцогы Англия патшасы Генрих IV-ге қарсы күштерді: Нортумберленд графы, Оуайн Глиндурды қолдады. 1416 жылы Олбаниге ұлы Мердокты ағылшын тұтқындарынан 10 мың фунт стерлингке босата алды. Король Яков I Олбани герцогы тірі кезінде тұтқыннан босатылмады.
1409 жылы Англиямен әскери әрекеттер жанданды. Шотландық жасақтар Йедбургты басып алды да, қиратты. Нәтижесінде, Англияның қол астында тек екі шотландық қала - Роксборо және Берик-апон-Туид қалды. Алайда, әскери іс-шаралар ерекше қуатсыз өткізілді. Тек 1417 жылы Нормандияны ағылшындар басып алған кезде, Шотландия одақтасы Францияға көмекке келді, регенттің өзі басқарған үлкен әскерді солтүстік Англияға жіберді. Бірақ Роксбург пен Берикті қоршау сәтсіз аяқталды. 1419 жылы дофин Карлдың әскери әрекеттеріне қолдау көрсету үшін регенттің ұлы Бьюкен графы, Джон Стюарт бастаған шотландық экспедициялық корпусы Францияға жіберілді.
Ұлы бөліну кезінде, Олбани герцогы Шотландияға дәстүрлі авиньондық папаға деген қолдауын сақтап қалды, ал сол уақытта король Яков I өкілдері арқылы шіркеудің бөлінуі біткен Констанц соборына белсене қатысты. Тек университеттің және Шотландия парламентінің қысымы 1418 жылы Олбани герцогын біртұтас католик шіркеуінің жаңа папасы Мартин V-ні мойындауға мәжбүр етті.
Ішкі саясат өңдеу
Белсенді саясаткер, Олбани герцогы билікті өз қолында ұстап, ел билігін жүргізу үшін шотландық барондардың түрлі топтар арасындағы қақтығыстарды шебер пайдаланды. Дугластар, Данбарлар және Стюарттың көптеген өкілдерімен бұлтарып жүрген кезде, Олбани елдегі әсерін күшейте берді.
Регенттің негізгі қарсыласы Англия мен Франциямен келісе отырып, Шотландиядан тәуелсіз саясатын жүргізген, елдің батысындағы кельттік көшбасшы - Аралдар лорды, Дональд Макдональд. 1410 жылы Олбани мен Аралдар лорды арасындағы қарсыластық солтүстігіндегі шотландық Росс графтығын иелену құқығы әскери қақтығыс тудырды. Росс үшін күрес ымырамен аяқталды, Шотландиядағы кельттік және ағылшындық күштердің тепе-теңдігін көрсетті.
Олбани герцогы билігі ензінде, Шотландияда алғашқы протестанттар - Уиклиф ілімінің жақтастары пайда болды. XV ғасырдың басында Шотландиядағы ең маңызды мәдени оқиғаға еретиктерге қарсы күрес - елдің алғашқы Сент-Эндрюс университетінің негізін құрды.
Роберт Стюарт 1420 жылы қайтыс болды және Данфермлин аббаттығында жерленген.
Отбасы өңдеу
Олбани герцогы екі рет үйленді: Маргарет Грехем (қай. шамамен 1380) мен Мюриэле Кейтке (қай. шамамен 1449). Екі некеден сегіз қыз бен төрт ұл сүйді: Мердок (1362—1425), 2-ші Олбани герцогы, Джон (1380/1381—1424), Бьюкен графы мен Франция коннетаблі, Эндрю (қай. 1413 ж. дейін) мен Роберт (қай. 1424), Росс графы.