Уикипедия

Сара Матузонды құтқару

Сара Матузонды құтқару — 1945 жылдың қаңтар-ақпан айларында 10 британ әскерінің көмегімен еврей қызын құтқаруы туралы оқиға. Бұл оқиға Гросс-Големкау (қазір Gołębiewo Wielkie, Польша) қаласында орын алды. Барлық 10 қатысушы да израиль Зілзала институты мен «Яд ва-Шем» ерлігі бойынша бейбітшілік тақуасы деп танылды.

Оқиға барысы өңдеу

Сара 1928 жылы Шяуляйда қаласында дүниеге келген. Самуэль-Лейба мен Гита Матузонның апалы-cіңілі қызларының кішісі. Неміс әскерлері Литваны басып алғаннан кейін, әкесі бостандығынан айырылып, кейін ату жазасына ұшырады. Анасы мен апасы Ханнамен бірге геттода қалады. Геттоны жойып жібергеннен кейін, Штухоф концлагеріне тап болады[1][2].

1945 жылы 26 қаңтар күні “өлім маршы” кезінде Сара Матузон Шуттогафтан шыққан жүз шақты әйелдің ішінен қашып шығып, Гросс-Големкау фермасынадағы мал қорасына тығылып қалады. Ал, анасы мен әпкесі колоннада қалады[3][4].

Сиырларға жем салып жүргенде, британдық тұтқын Стэн Уэллс Сараны тауып алады[3][5]. Ол әріптесі Зоядан, совет әскери тұтқындарының лагерінен оны жасыруын сұрайды. Бірақ олар бас тартады[6].

Стэн 1940 жылы Францияда тұтқынға түскен 10 британ әскери тұтқындарының бірі. «Шталаг 20B» лагерінде қамбаладың орнына тұрғызылған баракаларда тұрып, фермада жұмыс жасады[7]. Ол жолдастарымен келісіп, Сараға көмек көрсетуге бел буады. Өздері тұратын қамбаның шатырына жасырып, киім, тамақ және дәрі-дәрмегін тауып береді. Сонымен қатар, жауынгерлер оның үскен аяқтарын емдеп, тамақтандырып, биттерден құтылуға, гигенаны сақтауға көмектесті[3][4]. Сара бұл баракта 3 апта тығылады[8].

Соғыс тұтқындарын басқа жерге аударғаннан кейін, Сара көрші ферманық қожайыны Генрих Биндерге жұмысқа тұрады. Генрих қыздың қашқын еврей екенін сезіп қалады, бірақ, ешкімге тіс жармай ирдиш тілінде оны құтқарып қалғаны туралы құжат жазып беруді сұрайды[9].

3 аптадан кейін Гросс-Големкаға шаруалардан құралған Қызыл әскер басып кіреді.

Соғыстан кейін өңдеу

Бостандыққа шыққаннан кейін, Сара жанұясынан жалғыз өзі тірі қалғанын біледі: анасы мен апасы концлагерде қаза табады (апасы бостандыққа шыққаннан кейін жүдеуліктен көз жұмады) және баурлар моласында жерленеді[10]. Әпкесіне естелік ретінде есіміне оның атын қосады — Ханна[4]. Сара АҚШ-қа көшіп, 1952 жылы сот қызметкері Уильям Риглерге тұрмысқа шығады және 2 баланы дүниеге әкеледі. Нью-Йорк халқы құрлуы қалалық департаментінің баспанасыздар мен қарттарға көмектесу бөлімінде жұмыс жасады[11].

Ол көптеген жылдар бойы өзін құтқарған жандарды іздеуге тырысты[4]. Іздеу қиынға соқты, себебі, ол тек қана бір құтқарушының толық аты-жөнін білетін — Алан Эдвардс. Оны 1966 жылы іздеп тауады, ал 1972 жылы барлық құтқарушыларымен Лондонда кездеседі[12].

Алғаш рет Сара Матузонды құтқару туралы мақала 1968 жылдың 14 мамырында жексенбілік The People газетінде жарық көреді[13].

Құтқарушылар өңдеу

  • Стэн Уэллс
  • Джордж Хаммонд
  • Томми Нобл
  • Алан Эдвардс
  • Роджер Летчфорд
  • Билл Кибл
  • Берт Хамблинг
  • Билл Скраттон
  • Джек Бакли
  • Уилли Фишер

1988 жылдың 2 қаңтарында «Яд ва-Шем» Стэн Уэллсты және Джордж Хаммонд, Томми Нобл, Алан Эдвардсты “әлем халықтарының тақуасы” деген атақ береді. 15 мамыр 1989 жылы осы атақ Роджер Летчфордке, ал 11 қазан 2011 жылы — Билл Киблге, Берт Хэмблингке, Билл Скратонға, Джек Баклиге және Уилли Фишерге беріді[4].

Әдебиеттер өңдеу

  • Mordecai Paldiel. The righteous among the nations. — Yad Vashem, 2007. — 596 p. — ISBN 9780061151125.
  • Sara Rigler. 10 British P.O.W.s Saved My Life: Sara/Hannah Rigler's Gift of Life. — Jay Street Publishers, 2006. — 211 p. — ISBN 9781889534985.
  • Lyn Smith. Heroes of the Holocaust: Ordinary Britons who risked their lives to make a difference. — Random House, 2012. — 288 p. — ISBN 9781448118120.

Сілтемелер өңдеу

Дереккөздер өңдеу

  1. ↑ Lyn Smith. Heroes of the Holocaust: Ordinary Britons who risked their lives to make a difference. — Random House, 2012. — p 237-238
  2. ↑ Mordecai Paldiel. The righteous among the nations. — Yad Vashem, 2007. — p. 65
  3. ↑ a b c From the Diary of British POW William Fisher  (ағыл.). The Righteous Among The Nations. Yad Vashem. Тексерілді, 30 тамыз 2015.
  4. ↑ a b c d e British POWs  (ағыл.). The Righteous Among The Nations. Yad Vashem. Тексерілді, 29 тамыз 2015.
  5. ↑ Lyn Smith. Heroes of the Holocaust: Ordinary Britons who risked their lives to make a difference. — Random House, 2012. — p. 240
  6. ↑ Он ер және қыз
  7. ↑ Lyn Smith. Heroes of the Holocaust: Ordinary Britons who risked their lives to make a difference. — Random House, 2012. — p. 239-240
  8. ↑ Lyn Smith. Heroes of the Holocaust: Ordinary Britons who risked their lives to make a difference. — Random House, 2012. — p. 244
  9. ↑ Lyn Smith. Heroes of the Holocaust: Ordinary Britons who risked their lives to make a difference. — Random House, 2012. — p. 244
  10. ↑ Mordecai Paldiel. The righteous among the nations. — Yad Vashem, 2007. — р. 244
  11. ↑ Mordecai Paldiel. The righteous among the nations. — Yad Vashem, 2007. — p. 68
  12. ↑ Lyn Smith. Heroes of the Holocaust: Ordinary Britons who risked their lives to make a difference. — Random House, 2012. — p. 248-249
  13. ↑ Lyn Smith. Heroes of the Holocaust: Ordinary Britons who risked their lives to make a difference. — Random House, 2012. — p. 248
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Сара_Матузонды_құтқару&oldid=2470606» бетінен алынған