Сарысу-Теңіз көтерілімі

Сарысу-теңіз көтерілімі, солт-нде Теңіз ойысымен, батысында Ұлытау антиклинорийімен, шығысында Қарағанды алабымен және оңт-нде Жезқазған ойысымен шектеледі. Сарысу-теңіз көтерілімі Шығыс Сарысу-Теңіз және Батыс Сарысу-Теңіз құрылымдық-формац. белдемдері деп екіге бөлінеді. Шығыс Сарысу-Теңіз құрылымы шамамен ұз. 350 — 400 км, ені 100 — 125 км аралықты алып жатыр. Ол солт.-батысында Теңіз ойысының шекарасымен шектелсе, оңт.-шығысында герциндік Нұр-Айнасу құрылымымен, каледондық Жайылма мульдасымен және Атасу құрылымдық-формац. белдемімен терең жарылымдар арқылы жапсарласады. Көтерілімнің геол. қимасы кембрийге дейін тұрақтанған жаралымдардың біршама қалың қабатынан басталады. Бұл жаралымдардың жалпы қалыңд. 2000 — 4800 м аралығында. Жоғ. протерозойдың төм. бөлігін қамтитын (R1-2) мәрмәр тақтатастар, порфироидтар, кварциттер Қараменде және Қожамсейіт свиталарына біріктірілген (қалыңд. 3500 м-ге дейін). Кембрийге дейінгі жаралымдар қимасы венд жаралымдарының братолюбов сериясымен (қалыңд. 1000 м-ге жетеді) аяқталады. Төм.-ортаңғы кембрий жаралымдары (e1l–e2) Қарымбай свитасына топтастырылған. Андезиттерден, андезит-базальттардан, олардың туфтарынан тұратын бұл свитаның қалыңд. 1700 м-ге дейін жетеді. Ақкелін свитасына топтастырылған жоғ. кембрий (e3) терригендік шөгінді тау жыныстарынан тұратын түзілімдердің қалыңд. 1400 м-ге дейін жетеді. Ордовик түзілімдерінің қимасы шартты түрде екі бөліктен тұрады: төм. ордовик (О1) негізінен терригендік шөгінді тау жыныстарынан құралса (қалыңд. 2200 м-ге дейін), орт. және жоғ. ордовик (О2-3), керісінше, эффузиялар мен туфтардан құралады (қалыңд. 2500 м-ге дейін). Ордовик түзілімдерінің осы сипатты қимасы Батыс және Шығыс Сарысу-Теңіз құрылымдарының екеуіне де тән. Силур түзілімдері (S) Батыс Сарысу-Теңіз құрылымында ұшыраспайды, ал Шығыс Сарысу-Теңіз құрылымында бұл деңгей түзілімдері қимасының қалыңд. 3000 м-ге жетеді. Бұл қиманың жоғ. бөлігі андезиттерден, дациттерден, липариттерден (риолиттерден) және солардың туфтарынан құралса, ал төм. бөлігі терригендік тау жыныстарынан тұрады. Сарысу-теңіз көтерілімі. аумағының басым бөлігі континенттік саяз сулы алаптарда түзілген девон-карбон түзілімдерінің ашылымдарымен сипатталады. Девон-карбон түзілімдерінің қимасы Сарысу-теңіз көтерілімінің екі құрылымында да ұқсас болып келеді; девон түзілімдерін қызыл түсті жанартаутекті-шөгінді моласса формациясының өкілдері құрайды; төм. карбон түзілімдері (С1) карбонатты-терригендік құраммен сипатталады, тек Шығыс Сарысу-Теңіз құрылымы ауқымынан ғана көрініс беретін орт. және жоғ. карбон (С23) түзілімдері Тасқұдық пен Жезқазған свиталарына біріктірілген, олар қанық бояулы және қызғылт түсті терригендік тау жыныстарынан тұрады. Бұл түзілімдер қимасының қалыңд. 2700 — 3000 м-ге жетеді. Батыс Сарысу-Теңіз құрылымында төрт түрлі, Шығыс Сарысу-Теңіз құрылымында үш түрлі интруз. кешен оқшауланады. Сарысу-теңіз көтерілімі пайдалы қазба кенорындарына аса бай емес.