Станиславский Константин Сергеевич

Станиславский (Алексеев) Константин Сергеевич (17.1.1863, Мәскеу қаласы – 7.8.1938, сонда) – орыс актері, режиссер, педагог, театр теоретигі, КСРО халық артисі (1936). Өнер жолын алғаш рет он жасынан үй сахнасында ойнаудан бастаған Станиславский аударма водевильдер мен оперетталарда ән-би аралас рөлдерді ойнаумен көзге түседі. Басқа өнер шеберлерімен бірлесіп 1888 жылы Өнер мен әдебиет қоғамын ұйымдастырды. Болмыс-табиғатынан үлкен талант иесі болып туған әрі сырт сымбатымен ерекше көзге түсетін Станиславский сахналық шеберлігін үнемі жетілдіріп шыңдаудың нәтижесінде өз заманының аса көрнекті актері деген даңққа бөленді. В.И. Немирович-Данченкомен шығармашылық ынтымақта болған Станиславский 1898 жылы Мәскеудің Көркем театрының негізін қалап, өмірінің соңына дейін оған жетекшілік етті. Режисер А.А. Санинмен бірлесіп қойған А.К. Толстойдың “Патша Федор Иоаннович” трагедиясы осы театрдың бет ашар спектакліне айналды. Ал Мәскеу Көркем театрының шын мәнінде қайта тууы Станиславскийдің 1898 жылы Немирович-Данченкомен бірлесіп қойған А.П. Чеховтың “Шағала” комедиясымен тығыз байланысты. Мұның өзі түптеп келгенде дүниежүзүлік сахна өнерінде жаңа бағыттың туып, өріс алуына кең жол салды. “Шағаладан” кейін Чеховтың “Ваня ағай” (1899), “Апалы-сіңлілі үшеу” (1901) секілді театрдың кезеңдік спектакльдері қойылды. Станиславский мен Немирович-Данченко поэзиялық саз бен өмір шындығына толы Чехов драматургиясының жаңашыл табиғатын терең түсінуімен қатар, жоғарыда аталған пьесалардың сахналық ерекше орындау мәнерін, сондай-ақ замандастарының рухани дүниесін ашып жеткізуде тың тәсілдер тапты. Постановка табысы жеке орындаушылар ойнымен емес, ең әуелі бүкіл спектакльге қатысушылар ансамблімен айқындалды. Сөйтіп, Станиславский актерлер ойнымен қоса декорация, жарық, дыбыс секілді бейнелеу құралдарын өзара біртұтас көркем образ жасауға пайдалана білді. 1900 жылы Чехов арқылы А.М. Горькиймен танысып, достасады. Станиславскийдің анықтамасы бойынша Мәскеу Көркем театры репертуарындағы саяси қоғамдық бағыт Горький есімімен байланысты қалыптасты. Немирович-Данченко екеуі жазушының “Тоғышарлары” мен “Шыңырау түбіндесін” (1902) сахнаға шығарды. Станиславский мен Немирович-Данченконың орыс классиктері шығармаларын қоюдағы режиссурасы жаңашылдыққа толы болды. А.С. Грибоедовтың “Ақыл азабы” (1906), Н.В. Гогольдің “Ревизоры” (1908), Л.Н. Толстойдың “Тірі өлігі” (1911), Ф.М. Достоевскийдің “Степанчиково селосы” бойынша (1917), сонымен бірге И.С. Тургеневтің “Деревнядағы бір айы” (1909, И.М. Москвинмен бірлесіп), М.Метерлинктің “Көк құсы” (1908, Л.А. Сулержицкиймен және Москвинмен бірлесіп), т.б. бар. Осы кезеңде ол бірқатар сахналық бейнелер де жасады. 1900 жылдан актерлік техника және пьеса мен рөл үстінде жұмыс істеудің әдісі – актер шығармашылығы туралы ілімді түбегейлі түрде зерттеді. Өз жүйесін іске асыру мақсатымен Сулержицкиймен бірлесіп Мәскеу Көркем театрының жанынан 1-Студияны ұйымдастырды. Кеңес дәуірінде қойған спектакльдері режиссерлік түпкі мақсатының терең ойлылығымен, сахналық шешімінің мінсіз болуымен їәм өткір әлеум. бояуының молдығымен ерекшеленді. А.Островскийдің “Ыстық жүрегі” мен П.Бомаршенің “Дулы күн немесе Фигароның үйленуі” (1926 – 27). Станиславский дің тікелей басшылығымен қойылған Василий Ивановтың “Бронепоезд 14 – 69” спектаклі (1927, режисер И.Я. Судаков) орыс кеңес театрының дамуында кезеңдік оқиғаға айналды. Л.М. Леоновтың “Унтиловск” (1928), Гогольдің “Өлі жандары” (1932), Островскийдің “Таланттар мен табынушылары” (1933) бойынша қойылған спектакльдерге жетекшілік еткен. 1918 жылы алдымен Опералық театр-студияны, одан кейін К.С. Станиславский атындағы опера театрын (қазіргі Станиславский мен В.И. Немирович-Данченко атындағы музыкалық театр), Үлкен театрдың Опералық студиясын басқарып, музыкалық спектакльдер (П.И. Чайковский, “Евгений Онегин”, 1922; Н.А. Римский-Корсаков, “Патша қалыңдығы”, 1926) қойды. 1922 – 24 жылы гастрольдік сапармен Еуропа және АҚШ-та өнер көрсеткен МХАТ труппасын басқарды. Станиславский сахналық реализмнің даму жолында жаңа кезең болып табылатын мектеп пен бағыт-бағдарды қалыптастырумен қатар театр туралы осы заманғы Станиславский жүйесі деп аталатын сахналық ғылымның негізін салды. Ол дүние жүзіндегі мемуарлық әдебиеттің озық үлгілерінің бірінен саналатын “Менің өнердегі өмірім” атты өзінің ғұмырнамалық кітабын (қазақ тілінде, 1959) жазды. 1935 жылы Опералық драма студиясын ұйымдастырды. Оның қызметі әр түрлі театр ағымдарының өмірге келуіне мүмкіндік туғызуымен бірге 20 ғасырдағы дүниежүзілік сахна өнерінің өсіп-өркендеуіне зор ықпал жасады. Станиславскийдің өзінен кейінгі ұрпаққа қалдырған бай мұрасы өзге елдер театрымен қатар қазақ театрының да кәсіби тұрғыдан кемелденіп дамуына игі ықпал жасады. Ленин (1937), Еңбек Қызыл Ту (1933) ордендерімен және медальдармен марапатталған.

Шығ.: Собр. соч., т. 1 – 8, М., 1954 – 61; Моя жизнь в искусстве. Автор предисл. Т.В. Доронина, М., 2003. Әдеб.: Сибиряков Н. Н., Мировое значение Станиславского, М., 1974; Бродская Г.Ю., Алексеев-Станиславский, Чехов и другие. Вишневосадская эпопея, в 2-х тт., М., 2000.

Пайдаланған сілтеме

Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: Constantin Stanislavski