Тапа-талтүс
Тапа-талтүс — «Түсіндірме сөздіктегі» анықтамасы — шаңқай түс. Сағат дәл күндізгі 12 мезгілі.
Тапа-талтүс сөзі ауыспалы мағынада да қолданылады. Мысалы "дені сау адам тапа-талтүсте із-тозсыз жоғалады деген не сұмдық"[1] деген тіркестегі Тапа-талтүс сөзі дәл сағаттың күндізгі 12 мезгілін емес, "ашықта", "әшкереде", "айдың күннің аманында", "бәрі қарап тұрғанда", "көз алдында" деген секілді мағыналарды береді.
Тапа-талтүс тіркесіндегі бізге мағынасы түсініксіз сөз — "тапа" сөзі. Ал қалған "талтүс" сөзінің төркінін іздеп жатудың қажеті шамалы. Өйткені мұндағы "тал" деген сөз де, "түс" деген сөз де өте ертеден қолданылып келе жатқан сөздер. Шамасы, "тал" сөзі күн нұрының тік түсуінен тал көлеңкесіне байланысты айтылған болуы мүмкін, немесе ол бәлкім "Дәл" сөзінің ежелгі бір нұсқасы болар.
Бірақ "тапа" сөзі туралы дәл түсіндіру жасау қиын. Кейбір деректерге қарағанда, «тапа» сөзін «дапа» тұлғасымен байланыстырған жөн сияқты. Қырғыз тілінде «дапа»— мезгіл, уақыт мағынасында қолданылады. Қырғыздарға бұл сөздің арабтардан ауысқаны белгіленген. Егер осы мәлімет бойынша, түсінігін жеңілдетсек, «тапа-талтүс»—«уақыт дәл түс» дегенмен бірдей.[2]
Бір ескерерлігі, жазушы Таласбек Әсемқұловтың "Талтүс" деген романы бар.[3]
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Е. Оразақов, Дәрігер
- ↑ Бес жүз бес сөз.— Алматы: Рауан, 1994 жыл. ISBN 5-625-02459-6
- ↑ https://bookmate.com/books/ZTkiTqn2 Мұрағатталған 10 мамырдың 2021 жылы.