Татар әліпбиі
Татар әліппесі — 35 әріптен тұратын осы заманғы латын қарпіне негізделінген әліппе.
Бас және кіші әріптері:
| A Ə B C Ç D E F G Ğ H I İ J K Q L M N Ñ O Ɵ P R S Ş T U Ü V W X Y Z (Á Â É Ó Ú) |
| a ə b c ç d e f g ğ h ı i j k q l m n ñ o ɵ p r s ş t u ü v w y y z (á â é ó ú) |
Тарихы өңдеу
Иске имля өңдеу
10 ғ. бастап Бұлғар қағандығында араб жазуы пайдаланылған:
| آ | ا | ب | پ | ت | ث | ج | چ |
| ح | خ | د | ذ | ر | ز | ژ | س |
| ش | ص | ض | ط | ظ | ع | غ | ف |
| ق | ك | گ | ڭ | ل | م | ن | ه |
| و | ۋ | ی |
Араб тілінде жоқ дыбыстарға қосымша парсы әріптері пайдаланылған:
- п, ч, ж, г дыбыстары үшін —
- ң және в дыбыстары үшін —
Яңа имля өңдеу
Татар АКСР Халкомсов 1920 ж. желтоқсанның 19 декретімен Ахмет Байтұрсынұлы ұстындарымен кейбір әріптер аласталған, қосымша әріптер үстелген. 1925 ж. қарашада Татар АКСР Халық ағарту хавлық комиссариатының Академиялық орталығы үкімімен жаңа емле барлыық ұйымдарда міндетті болды.
Яңалиф өңдеу
Латын әліппесіне негізделінген Жаңа түркі әләппесі комитетінің дамытқан (1927—1939):
| A a | B ʙ | C c | Ç ç | D d | E e | Ə ə | F f |
| G g | Ƣ ƣ | H h | I i | J j | K k | L l | M m |
| N n | N̡ n̡ | O o | Ө ө | P p | Q q | R r | S s |
| Ş ş | T t | U u | V v | X x | Y y | Z z | Ƶ ƶ |
| Ь ь |
Кирил әліппесі өңдеу
1939 ж. бастап:
| А а | Ә ә | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё |
| Ж ж | Җ җ | З з | И и | Й й | К к | Л л | М м |
| Н н | Ң ң | О о | Ө ө | П п | Р р | С с | Т т |
| У у | Ү ү | Ф ф | Х х | Һ һ | Ц ц | Ч ч | Ш ш |
| Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
1989 ж. гъ, къ әріптерінің орнына тиісінше Ғғ, Ққ әріптері, сонымен қатар төл татар сөздеріндегі қазақша У сияқты айтылатын Вв әрпі орнына Ўў әрпі енгізілу үкімі қабылданған. Дегенмен шешім жүзеге асырмалды.
1997 ж. дейін орыс әліппесіне қарағанда қосымша әріптері реттің аяғында орналасты.
Яңалиф-2 өңдеу
Жаңа татар әліппесінің шартты атауы «Яңалиф-2». Бұл әліппе 1999 ж. қыркүйектің 15 № 2352 «Латын қаріпі негізіндегі татар әліппесін қалпына қайта келтіру» Татарстан Республикасы Заңымен пайдалануға берілген. Бірақ 2002 ж. қаңтардың 15 Ресей Федерациясы Мемлекеттік думасы «РФ халықтары тілдері» Заңына өзгерту енгізілген. Бұл шешіммен РФ халықтарының мемлекеттік тілдері тек кирил жазуына негізделінуі бұйырылған. Ресей Федерациясы Конституциялық Соты 2004 ж. қарашаның 16 № 16-П қауылысымен Татарстан заңы істен тоқтатылған.
| A a | Ə ə | B b | C c | Ç ç | D d | E e | F f |
| G g | Ğ ğ | H h | I ı | İ i | J j | K k | Q q |
| L l | M m | N n | Ŋ ŋ[1] | O o | Ө ө | P p | R r |
| S s | Ş ş | T t | U u | Ü ü | V v | W w | X x |
| Y y | Z z | ' |
Заманалиф өңдеу
Мақаланың басындағы көрсетілген әліппе «Заманалиф» атауын алған. Бұл нұсқа шығу себебі: кең тараған қаріптерде өзіндік татарша Ə, Ɵ әріптері өте сирек кездеседі, ал Ŋ әріпі тіпті Юникодта жоқ.
Í әрпі өңдеу
Тағы да кирилше ый деп жазылған әріптің орнына Í әрпі пайдаланылады.
Á, Â, É, Ó және Ú өңдеу
Бұл әріптері тек шет тілдерден сөздерде, соның ішінде есімдерде, пайдаланылады.
Апостроф өңдеу
Апостроф (ʼ) араб тілінен енген кірме сөздерінде «һамза», немесе «глоттал стоп» дыбысын көрсетеді, мысалы: Qör'än, tä'sir, tä'min…