Тора

Тора - (еврейше - ілім) Көне өсиеттің алғашқы бес кітабы. Бес кітап. Бұл кітаптардың авторлығын иудейлік және христиандық дәстүр мифтік Мойсейге береді. Тораның құрамында Берешит (Болмыс), Шемот (Шығу), Вайикра (Левит), Бемидбар (Сан) және Дебарим (Екінші заңдылық) кіреді. Тораның мазмұны дүниенің жаратылуы туралы аңыздан, топан су, Содом мен Гоморрдың қирауы туралы әңгімелерден, Яхвенің Мойсейге қалай сыр ашқаны, құдайдың он өсиет тапсырғаны туралы аңыздан, дін туралы нұсқаулардан және с.с. тұрады. Дінді уағыздаушылар Тораны Яхвенің тікелей аузынан Мойсей жазып алған тұтас шығарма деп дәріптейді. Тораны ғылыми тұрғыдан зерттеу оны құдай сөзі дейтін діни пайымдауларды үзілді-кесілді теріске шығарады және оның кітаптары нағыз жердің материалдарынан құралғанын айқын ашып берді. Тораның негізгі көздері Яхвист және Элохист Торадағы аңыз-әңгіме бірде Яхве, бірде Элоха деп аталатын құдай атынан айтылады; орысша синодальды аудармасында Яхве - "тәңірі", Элоха - "құдай" сөзімен беріледі, сондай-ақ Екінші заңдылық пен Абыздар кодексі болып табылады. Яхвист неғұрлым көне - тегінде б.д. дейінгі 10-9 ғасырларда шыққан элемент. Діни формада ол Оңтүстік Палестинаны жаулап алған ертедегі еврей тайпаларының тұрмысы мен дәстүрін бейнелейді. Элохист солтүстік Палестинаға бекінген ертедегі еврей тайпаларының діни идеологиясының жемісі ретінде б.д. дейінгі 8-7 ғасырларда пайда болған. Екінші заңдылық біздің дәуірімізге дейінгі 7 ғасырда Иерусалим храмының абыздары жазған және патша өкіметінің құдайға құлшылық ету мен табынудың бірыңғай орталығын жасауға ұмтылысын бейнелейді. Абыздар кодексі көлемі жағынан Тораның алғашқы төрт кітабының ең үлкен бөлігі, ол б.д. дейінгі 6 ғасырда жазылған. Кодекске құрбандық шалу, рәсімдік тазалық, тағамдарға тиым салу, құдайға құлшылық ету, абыздық қызметті ұйымдастыру туралы нұсқаулар енгізілген және пайда бола бастаған құл иеленушілік мемлекетте басты рольге ие болуға үміттенген абыздардың мүддесін білдірді. Бәздің дәуірімізге дейінгі 5 ғасырдың екінші жартысының басында Тора қазір қандай түрде болса, шамамен сондай түрде қалыптасты.