Төреқұл Жанұзақов

Төреқұл Жанұзақов (қыр. Төрөкул Жанузак уулу [tʲɵrʲɵkuɫ ʤɐnʊzɑk uɫʊ]; лақап аты Қанаев; 1893, Талдыбұлақ (Жамбыл облысы), Әулиеата уезі, Сырдария облысы, Ресей империясы — 1921, Ферғана облысы, Түркістан АҚСР, РКФСР) — Түркістан мемлекет қайраткері және саясаткер, Сырдария облыстық кеңесінің мүшесі, Түркістан Республикасының Бас Атқарушы комитетінің төрағасының орынбасары, Түркістан ВЧК органдарының басы, ТКП Орталық комитетінің хатшысы, Жетісу облысының босқын қырғыз-қазақтарын туған жеріне орналастыру ісін жүргізу жөніндегі Түркатком Айрықша Комиссиясының төрағасы, Түркістан Түркішілдіктің қозғалысының негізгі ұйымдастырушылары мен жетекшілерінің бірі, «Туркiстан Ұлттық Бiрiлiгi» (TMB) құпия саяси ұйымның мүшесі.

Төреқұл Жанұзақұлы қыр. Төрөкул Жанузак уулу
Ташкент, 1920 ж.
Лауазымы
Ту Түркістан Республикасының Бас Атқарушы комитетінің төрағасының орынбасары Ту
1920 — 1921
Ту Сырдария облыстық кеңесінің мүшесі Ту
1917 — ?
Өмірбаяны
Партиясы	Түркістан коммунистік партиясы → Туркiстан Ұлттық Бiрiлiгi
Білімі	Меркі орыс-түземдік мектеп
Діні	Ислам
Дүниеге келуі	1893 (1893) Талдыбұлақ, Әулиеата уезі, Сырдария облысы, Ресей империясы
Қайтыс болуы	1921 (1921) Ферғана облысы, Түркістан АҚСР
Әкесі	Жанұзақ Қанаев

Бұратаналарды соғыстың қара жұмыстарына алу жайында жарияланған белгілі патша жарлығы мен соған байланысты орын алған қанды оқиғалар салдарынан 1916-1917 жылдары Қытайға қашуға мәжбүр болып, монархияны халық өкіметі алмастырды деген хабар тиісімен жөңкіліп кері оралып жатқан Жетісу облысының босқын қырғыз-қазақтарын туған жеріне орналастыру ісін жүргізу жөніндегі Түркатком Айрықша Комиссиясының төрағасы.

Комиссия байрақтың түсі үшін Салчұк, Қараханид пен Темір мемлекеттерінің қызыл туларының түсін таңдады. Ортасында айшық пен жұлдыз орын алған байрақта тоғыз жолақ орын алды. Бұл жолақтардың бесі қызыл, төрті ақ түсті еді. Сондай-ақ сабында бөрі басы болған тудың төрт шетіне көгілдір жолақ жүргізілді. Бұл жолақтың түсі болса, Шыңғыс ханның туынан алынған еді.

Ұлттық азаттық күресін жүргізген Түркістан ұлттық одағы ұйымы 1920 жылы, 5-7 қыркүйекте Самарқанда өткізген ІІ- құрылтайында бір тұтас Түркістанның ұлттық жалауының түсі мен түрін қабылдаған еді. Осы жалауды жасаған комиссияның құрамында Зекі Уәлиді, Төреқұл Жанұзақов және Мунаууар Қари сынды сол кездің маңызды мемлекет қайраткерлері мен зиялылары бар еді.

Түркістан өлкесіндегі қазақ-қырғыздарының 1917 жылы 2-5 тамыз аралығында Ташкент қаласында өткен съезге Сырдария облысының Перовск, Черняев, Қазалы, Әулиеата, Ташкент уездерінен және Ферғана облысының Әндіжан уезінен 82 өкіл қатысты. Олардың қатарында Т.Жанұзақов Түркістан секілді қайраткері да болды.

Бүкілресейлік құрылтай жиналысына сайлауға дайындалуға және ана тілінде газет шығаруға атсалысуға шақырған «Ақ қалпақты қырғызға» атты мақаласы «Бірлік туы» газетінде жарияланды. «Русияға қараған барлық халықты 160 миллион десек, Құрылтай жиналысына 800 өкіл жиналса керек. Соның ішінде ақ қалпақты қырғыздың сыбағасына, егер санымыз екі миллионға жетсе, он өкіл тиетін жөні бар. Ферғанада қырғыз − 13 болыс, Жетісуда − 20 болыс, Сырдарияда − 13 болыс. Ташкентке адамдарыңды жіберіңдер, әр болыстан бір-екі адамнан келе берсе болады. Қаралатын мәселелер көп. …Қазір ең керектісі − қырғыз тілінде газет шығару. Әзірге біз қазақ бауырларымызға міңгесіп отырмыз».

Сыртқы сілтемелер

• http://abai.kz/post/11158
• https://abai.kz/post/12474
• http://iie.kz/?page_id=384&lang=ru
• http://www.netref.ru/trsin-jrtbaj-ranim-alash-v6.html?page=25(қолжетпейтін сілтеме)
• http://www.engime.org/azastan-respublikasindafi-ltti-ideyani-aliptasuini-negizi-atti.html?page=20 Мұрағатталған 16 қаңтардың 2021 жылы.
• http://www.elarna.com/m/koru_kk.php?id=652958

Дереккөздер

• Жанұзақов Т., Ғалымбеков Қ. Ақ қалпақты қырғызға // Бірлік туы. – 1917. – 29 август.
• З.С.Тоқбергенова. ТҮРКIСТАН ӨЛКЕСIНДЕГІ «ӘСКЕРИ КОММУНИЗИМ». САЯСАТЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ САЛДАРЫ // Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Тараз қаласы
• Жамбыл облыстық мемлекеттiк мұрағаты. - Қор-384, тiзбе-1, iс-9, 54 п.
• Қазақ ұлт-азаттық қозғалысы. ІІ кітап Мұрағатталған 8 қаңтардың 2018 жылы.
• ИМАН КҮШІ - «алаш» баспасы Мұрағатталған 8 қаңтардың 2018 жылы.
• Махаева А.Ш. Қазақ комитеттерi. Канд.дисс. А, 1995, 143 б.
• Қазақ ұлт-азаттық қозғалысы. Құрастырған К.М.Ілиясова. Астана: Астана полиграфия, 2007. 4 том, 36 б.
• «МӘҢГІЛІК ЕЛ» ЖӘНЕ «АЛАШ» ИДЕЯЛАРЫНЫҢ САБАҚТАСТЫҒЫ МЕН ӨМІРШЕҢДІГІ - Сарыбеков М.Н.– М.Х. Дулати атындағы ТарМУ ректоры, педагогика ғылымдарының докторы, профессор
• Шоқай М. Шығармаларының толық жинағы. 12-томдық. 1-том. –Алматы: Дайк-Пресс, 2012. I т. – 544 б.(қолжетпейтін сілтеме)