Фолкерк түбіндегі шайқас
Фолкерк түбіндегі шайқас (ағыл. Battle of Falkirk, шотл. Blàr na h-Eaglaise Brice) — Шотландия Тәуелсіздігі үшін бірінші соғыс кезінде шотландық Фолкерк қаласында 1298 жылы 22 шілдеде Уильям Уоллес бастаған шотландықтар мен ағылшындардың арасында өткен ірі шайқас. Англия королі Эдуард I-ге шотланд әскеріне жойқын соққы жасап жеңе алды, бірақ ол Шотландиядағы қарсыластықты тоқтата алмады.
| Фолкерк түбіндегі шайқас | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Тәуілсіздік үшін соғыс | |||||||||
 | |||||||||
| |||||||||
| Қарсыластар | |||||||||
 Шотландия
|
 Англия
| ||||||||
| Басқарушылар | |||||||||
| Уильям Уоллес | Эдуард I | ||||||||
| Қарсы күштер | |||||||||
| Атты әскер - 1000 адам Жаяу әскер- 6000 адам |
Атты әскер - 2500 адам Жаяу әскер- 12500 адам | ||||||||
| Әскери шығын | |||||||||
| 4000 қаза тапты | 3000 қаза тапты | ||||||||
Шайқас алдындағы іс-әрекет өңдеу
Солтүстік әскерінің Стерлинг көпіріндегі жеңілісін естігенде король Эдуард I Фландрияда француздарға қарсы жорықта болды. Филипп IV-мен келісімге келген соң Эдуард 1298 жылы наурызда Англияға оралды және бірден Шотландияға қарсы екінші шабуылына әскер жинай бастады. Алғашқы қадамдардың бірі үкіметті келесі алты жылда қалуы керек Йоркке көшіру болды. Барлық шотланд ақсүйектері шақырылған сәуірдегі әскери кеңесте алдағы жорықтың барлық мәселелер жан-жақты талқыланды. Королдің үмітіне қарай шотландық ақсүйектердің біреуі де келмеді. Олар сосын бірден сатқындар деп жарияланды. Эдуард әскерге 25 маусымда Роксбургте жиналуын бұйырды. Ағылшын қолы 12 мың жаяу әскер, ұзын садақ ұстаған валлилік садақшыларды қоса және 2 мың атты әскерден құралған. Шілде айының басында әскер солтүстікке жылжыды. Уильям Уоллес қол қусырып қарап отырмады: күйдірілген жер тактикасын қолданып, оларды сирек қоныстанған және жау жерлерге тереңдетіп әкетіп, шабуылдаушы ағылшындарды азық-түліктерден айырды. Әскер Шотландияның орталығына жеткен кезде, жауынгерлер физикалық әлсіреудің шегіне жетті. Ағылшын әскері Эдинбург қаласының маңында орналасты, ал онда жауынгерлік рухы өте төмен болған валлиліктер шайқалған мазасыз көтеріліс бастап, оны атты әскермен басты. 80 валлилік қаза тапты. Эдуард масқаралық шегінуге жақын болды. Кері шегінуге бұйрық беруге дейін Уоллес әскермен ағылшын лагерінен 30 шақырым қашықтықтағы Фолкерке жақын орналасып, кез келген уақытта ағылшындарға шабуыл жасауға дайын екендігін хабарлады.
Шайқас өңдеу
.JPG)
.JPG)
Негізінен, жаяу әскерден тұрған шотландықтардың әскері, Стерлинг көпіріндегі шайқасындай найзалармен қаруланып, «schiltrons (Шилтрон)» деп аталатын төрт ірі жасаққа бөлінді. Бұл schiltrons нақты не екендігі белгісіз; бұл, мүмкін, ұзын найзалармен қаруланған және жерге енгізілген қазықпен бекітілген жаяу әскердің сабы. Бос жерлерде ауыр садақтармен қаруланған садақшылармен толтырылды. Найзалармен түксиген шилтрондар жау әскерін өткізбейтін. Шотландық әулеттен, атап айтқанда, Комин кланынан құрылған ауыр қаруланған атты әскер арьергарда орналасты.
Сейсенбіде, 22 шілдеде, төрт жасаққа бөлінген ағылшын атты әскері, жауға жетті. Король ағылшын әскерінің орталық қанатын басқарды. Қарсыласты көргенде, ағылшын атты әскері дереу шабуыл жасады, бірақ шотланд құрылыстың алдында орналасқан кішкене сор болғандықтан, сордың батыс жағынан айналып барып, содан соң шотландықтардың оң жақ шетімен соқтығысты. Ағылшындардың оң қанатының қолбасшысы Дарем епископы, Энтони Бек король әскерді шайқасқа дейін сап түзеуге мүмкіндік беру үшін жауынгерлерді ертерек шайқасқа жібермеуге тырысты, бірақ шыдамсыз және өркөкірек рыцарлардың қысымынан ол шабуыл жасауға мәжбүр болды. Епископтың атты әскері сорды шығыс жағынан айналып шотландықтардың оң жақ қанатына соққы берді.
Шилтрон жауынгерлері қатарларды жауып тастады. Қанды қақтығыс болды. Ең маңызды сәтте, шотландық ақсүйектер атты әскері ұрыс алаңын тастап кетіп, Уоллесті сатып кетті. Жаяу садақшылар мен найзалы сарбаздар атты әскердің қолдауынсыз қалды. Орнында қалып қалған шотландық садақшылар тез жойылды, бірақ шилтрон жауынгерлері өздерінің қорғаныстарын мықтап ұстады. Шотландық жауынгерлік тәртіптің қорғаныс қабілеттерін жете бағаламаған рыцарлардың көпшілігі шотландықтардың қазықтары мен найзаларынан қайтыс болды. Патша елеулі шығынға ұшырап, жабырқаған кезде ұрыс алаңына келді. Дегенмен, патша тәртіпті қалпына келтіруді және атты әскерді шегіндіруді ұйымдастыра алды. Осыдан кейін, ол валлилік найзалы сарбаздарына шайқаста ағылшындар табысты қолданған тактиканы қолдануға бел буды.
Шотландықтармен шайқасуға ағылшындардың жаяу әскері кірісті. Арпалысқан ұрыста шотландықтар өздерінің басымдылығын сезініп, ағылшындардың жаяу әскерін ығыстыра бастады. Дегенмен, шилтрондардың сөзсіз жетіспеушілігі болды: статикалық қорғаныс позициясын ұстап, олар ұрыс алаңында маневр жасай алмады және бір-бірінен оқшау тұрды. Ұрыс алаңға дер кезінде келген ағылшын садақшылары шотландықтарды атқылай жөнелді. Оқтардан жасырына немесе шабуыл жасай алмай, шилтрон жауынгерлері ағылшын жебелері мен бұрандамаларынан тез қайтыс болды. Шотланд сабы тез бытысып кетті. Көп ұзамай шотландықтар жүгіре жөнелді, ұрысқа істі аяқтаған ағылшын атты әскері араласты. Шайқаста көптеген шотландық ақсүйектер қаза тапты. Тірі қалғандар жақын арадағы орманда тығылды, онда жеңгендерге қашқындарды іздеуге өте қиын болды. Шотландықтардың шайқаста быт-шыт болуып жеңілуіне қарамастан, жеңіс ағылшындарға жоғары бағамен берілді: ұрыс алаңында 3000-нан астам ағылшын жауынгері қалды.
Салдары өңдеу
Бұл садақшылардың жеңіп алған алғашқы шайқастарының бірі және жаяу әскердің рыцарлық атты әскерге қарсыласу мүмкіндігін көрсетті. Ол ағылшын королдерінің әскери тактикасындағы өзгерістерді айтарлықтай анықтатты және Креси, Пуатье және Азенкур түбіндегі шайқастардағы жеңістің алдын ала білдірушісі болды.
Әдебиет өңдеу
- Bain, J., The Edwards in Scotland, 1296—1377, 1961.
- Barrow, G. W. S. Robert Bruce and the Community of the Realm of Scotland, 1976
- Barron, E. M. The Scottish War of Independence, 1934.
- Morris, J. E. The Welsh Wars of Edward I, 1994.
- Nicholson, R. Scotland-the Later Middle Ages, 1974.
- Oman, C., The Art of War in the Middle Ages, 1898.
- Michael Prestwich, Edward I, 1988.