Футболдан 1930 жылғы әлем біріншілігі

Футболдан тұңғыш әлем чемпионаты — 1930 жылы шілденің 13-і мен 30-ы аралығында Уругвай елінде өтті. Уругвай тұңғыш әлем чемпионатын өткізуші ел ғана емес, тұңғыш чемпионы да атанды. Финалдық ойында алаң иелері Аргентина құрамасын 4:2 есебін жеңді.

Футболдан 1930 жылғы әлем біріншілігі
Чемпионат сипаттамасы
Өткізетін қалалар	1
Стадиондар	3
Қатысушылар саны	13
Жүлделі орындар
Чемпион	Уругвай (1-ші рет)
Екінші орын	Аргентина
Үшінші орын	АҚШ
Төртінші орын	Югославия
Чемпионат статистикасы
Келушілер саны	549 090 (30 505 бір ойында)
Ойналған мачтар саны	18
Голдар саны	70 (3,89 бір ойында)
Бомбардир(лер)	Гильермо Стабиле (8 доп)
1934

Әлем чемпионатына дайындық

Уругвай XXI 20-сыншы жылдарындағы ең үлкен футбол державаларының бірі болғандықтан әлем чемпионатын өткізу құқығы бұйырды. Уругвайлықтар 1924 және 1928-нші жылдардағы футболдан Олимпиада ойындарының жеңімпазы атанған. Уругвай өтуідің тағы бір артықшылығ 1930 жылы Уругуайдың тәуілсіздік алғанынада 100 жыл толуында.

Әлем чемпионатының барлық ойындары ел астанасы Монтевидео қаласында өтті. Чемпионат басталмас бұрын уругуайлықтар жаңадан Сентенарио атты стадион салды. Осы стадионда жәнеде финалдық кездесу өткізілді. Нөсер жауынның салдарынан стадионды салып бітіру қиынға соғып, чемпионат басталуға 5 күн қалғанда бітірді.

Чемпионатының ең басты проблемасы Еуропа елдерінің көпшілігі өз құрамаларын жібергісі келмеуде болды. Себебі Атлант мұхиты арқылы мұхит асып кету қиынға соқты. Қабылдаушы ел барлық қаржы мәселесін өз мойнына алғанымен қатысуға ниет білдіргендер саны көбейе қойған жоқ. Ақырында, әлем чемпионатына Еуропадан тек 4 құрама қатысты, оның өзіде құрлықтың мықты құрамаларының ішіне кірмейді.

Финалдық турнирдің қатысушылары

1930 жылғы әлем чемпионаты - іріктеу турнирі өткізілмеген жалғыз чемпионат. Құрамалар шақырту арқылы қатысты. Барлығы 13 құрама. Оның ішінде 4-еуі Еуропадан, Оңтүстік Америкадан - 7, Солтүстік Америкадан - 2 құрама қатысты. Уругуайға келген Еуропа елдерінің құрамалары мықты емес еді, сондықтан көбі чемпиондық атақ Оңтүстік Америкаға бұйыратынын білді.

Стадиондар

Сентенарио стадионы

• Сентенарио, Монтевидео — 100 000 орын (топтық турнир, жартылай финалдар, финал)
• Гран Парке Сентраль, Монтевидео (топтық турнир)
• Поситос, Монтевидео (топтық турнир)

Финалдық турнир

финалдық турнирге қатысушы командалар 4 топқа бөлінді (А тобында 4 құрама, B, C және D топтарында 3 құрамадан). Топ жеңімпаздары жартылай финалға жолдама алды, жартылай финал жеңімпаздары финалдық кездесуде чемпионды белгіледі. 3-ші орын үшін матч өткізілген жоқ (әлем чемпионатының тарихында 1 рет).

Турнир шілденің 13-і күні қатар өткен екі кездесумен басталды: А тобында Франция - Мексика және D тобында АҚШ -Белгия.

Топтар

А тобы

А тобында жартылай финалға шыққан Аргентина құрамасы топ фавориті болып саналған болатын. Топтық кезеңде тек француздардың қақпашысы Алекса Тепо жарқын ойынының арқасында Франция құрамасын жеңу қиындау болды. Франция - Мексика кездесуінде әлем чемпионатының алғашқы голы соғылды: Оны ойынның 19-шы минутында француздардың шабуылшысы Люсьен Лоран соқты.

Команда	Ойын	Ұтыс	Тең	Жеңіліс	Доп саны	±	Ұпай
Аргентина	3	3	0	0	10-4	+6	9
Чили	3	2	0	1	5-3	+2	6
Франция	3	1	0	2	4-3	+1	3
Мексика	3	0	0	3	4-13	−9	0

Бүкіл уақыт жергілікті

13 шілде 15:00	Франция 4:1 Мексика Люсьен Лоран 19' Марсель Ланжийе 40' Андре Машино 43', 87' Голдар Хуан Карреньо 70'	Поситос, Монтевидео Көрермендер: 30,000 Төреші: Доминго Ломбарди

15 шілде 16:00	Аргентина 1:0 Франция Луис Монти 81'; Голдар	Гран Парке Сентраль, Монтевидео Көрермендер: ~18,000 Төреші: Жилберто Рего

16 шілде 14:45	Чили 3:0 Мексика Гильермо Субиабре 3', 65' Мануэль Росас 52' авт.  Голдар	Гран Парке Сентраль, Монтевидео Көрермендер: ~7,000 Төреші: Анри Кристоф

19 шілде 12:50	Франция 0:1 Чили   Голдар Гильермо Субиабре 67';	Сентенарио, Монтевидео Көрермендер: ~50,000 Төреші: Анибаль Техада

Ескерту: Гильермо Сааведра (Чили) пенальти соға алмады (30', қақпашы).

19 шілде 15:00	Мексика 3:6 Аргентина Мануэль Росас 42'пен., 65' Роберто Гайон 75' Голдар Гильермо Стабиле 8', 17', 80' Адольфо Сумельсу 12', 55' Франсиско Варальо 53'	Сентенарио, Монтевидео Көрермендер: ~50,000 Төреші: Улисес Сауседо

Ескерту: Адольфо Сумельсу (Аргентина) 2 пенальти соға алмады (30', 30' - екеуіндеде қақпашы).

22 шілде 14:45	Аргентина 3:1 Чили Гильермо Стабиле 12', 13' Марио Эваристо 51' Голдар Гильермо Субиабре 15'	Сентенарио, Монтевидео Көрермендер: ~35,000 Төреші: Джон Лангенус

B тобы

B тобында осы турнирдегі жалғыз сенсация болды. Бұл топтың фавориті болып Бразилия құрамасы саналған болатын. Алайда, олар бірінші ойында-ақ күтпеген жерден Югославия құрамасынан 2:1 есебін жеңіліп қалды. Осыдан кейін югославиялықтар Боливия құрамасын оңай жеңіп күтпеген жерден Еуорпа құрамаларының арасынан жалғыз өзі жартылай финалға шықты. Ал бразилиялықта бірінші айналымда-ақ үйге ерте қайтуға тура келді.

Команда	Ойын	Ұтыс	Тең	Жеңіліс	Доп саны	±	Ұпай
Югославия	2	2	0	0	6-1	+5	4
Бразилия	2	1	0	1	5-2	+3	2
Боливия	2	0	0	2	0-8	-8	0

13 шілде 15:00	Югославия 4:1 Бразилия Александр Тирнанич 21' Иван Бек 30' Голдар Прегиньо 62'	Гран Парке Сентраль, Монтевидео Көрермендер: ~20,000 Төреші: Анибаль Техада

15 шілде 16:00	Югославия 1:0 Боливия Иван Бек 60', 67' Благое Марьянович 65' Джердже Вуядинович 85'; Голдар	Гран Парке Сентраль, Монтевидео Көрермендер: ~20,000 Төреші: Франсиско Матеуччи

16 шілде 14:45	Бразилия 3:0 Боливия Модерато 37', 73' Прегиньо 67',83'  Голдар	Сентенарио, Монтевидео Көрермендер: ~12,000 Төреші: Томас Бальве

С тобы

Алаң иелері бұл топта ешбір қиындықсыз топ жеңімпазы атанды. Барлығы 5 доғып, бірде-бір гол жіберген жоқ.

Команда	Ойын	Ұтыс	Тең	Жеңіліс	Доп саны	±	Ұпай
Уругвай	2	2	0	0	5-0	+5	4
Румыния	2	1	0	1	3-5	-2	2
Перу	2	0	0	2	1-4	-3	0

14 шілде 14:50	Румыния 3:1 Перу Адальберт Дешу 1' Штефан Барбу 85' Константин Станчу 85' Голдар Луис Соуза-Феррейра 75'	Гран Парке Сентраль, Монтевидео Көрермендер: 2,000 Төреші: Альберто Варнкен

18 шілде 14:30	Уругвай 1:0 Перу Эктор Кастро 65' Голдар	Сентенарио, Монтевидео Көрермендер: ~85,000 Төреші: Джон Лангенус

21 шілде 14:50	Уругвай 4:0 Румыния Пабло Дорадо 7' Эктор Скароне 26' Хуан Перегрино Ансельмо 31' Педро Сеа 35'  Голдар	Сентенарио, Монтевидео Көрермендер: ~80,000 Төреші: Жилберто Рего

D тобы

Бұл топта парагвайлықтар мен бельгиялықтарды ірі есеппен жеңген АҚШ құрамасы топ жеңімпазы атанды.

Команда	Ойын	Ұтыс	Тең	Жеңіліс	Доп саны	±	Ұпай
АҚШ	2	2	0	0	6-0	+6	4
Парагвай	2	1	0	1	1-3	-2	2
Бельгия	2	0	0	2	0-4	-4	0

13 шілде 15:00	АҚШ 3:0 Бельгия Барт Макги 41', 45' Берт Пэтноуд 85' Голдар	Гран Парке Сентраль, Монтевидео Көрермендер: 15,000 Төреші: Хосе Масиас

17 шілде 14:45	АҚШ 3:0 Парагвай Берт Пэтноуд 10', 15', 50' Голдар	Гран Парке Сентраль, Монтевидео Көрермендер: ~20,000 Төреші: Хосе Масиас

20 шілде 15:00	Парагвай 1:0 Бельгия Луис Варгас Пенья 40'   Голдар ;	Сентенарио, Монтевидео Көрермендер: ~10,000 Төреші: Рикардо Вальярино

Жартылай финал

Жартылай финалда оңтүстікамерикалық командалар басқа құрлықтағы қарсыластарын тас-талқан қылып ұтты. Югославиялықтар Уруруай құрамасымен болған ойында ең бірінші болып есеп ашып, тағы сенсация болады деген ойда болған, алайда, уругуайлықтар артынан қарсыластар қақпасына жауапсыз 6 доп соқты. Аргентиналықтар 1 сағаттай уақыт бойы доп 1 доп соқсада, басқа мүмкіндіктерді мүлт жіберумен болды, алайда, қалған жарты сағатта қарсыластар қақпасына 5 доп соғып, өз қақпасына 1 доп жіберді.

27 шілде 14:45	Аргентина 3:0 АҚШ Луис Монти 10' Алехандро Скопелли 56' Гильермо Стабиле 69', 87' Карлос Пеуселье 80', 85 Голдар Джим Браун 89'	Гран Парке Сентраль, Сентенарио Көрермендер: ~60,000 Төреші: Джон Лангенус

27 шілде 14:45	Уругвай 1:0 Югославия Педро Сеа 18', 67', 82' Хуан Перегрино Ансельмо 21', 31' Сантос Ириарте 63' Голдар Бранислав Секулич 4;	Сентенарио, Монтевидео Көрермендер: ~80,000 Төреші: Жилберто Рего

Финал

Финалда ойнаған доптар: сол жақта - аргентиналық доп, оң жақта - уругуайлық доп

Финалдық кездесу маусымның 30-ы күні Сентенарио стадионында өтті. Ойын кешігіңкіреп басталды, себебі, командалар аргентиналық пен урувайлық доптың қайсысымен ойнарын келісе алмады. Ақырында ойын төрешісі Джон Лангенус 1-ші таймда аргентиналық доппен, 2-ші таймда уругвайлық доппен ойнайтын қылып шешті. Есепті уругвайлықтар ашты, алайда, бірінші таймда олар 2:1 есебін жеңіліп жатты. Екінші таймның басында Педро Сеа мен Сантос Ириарте соққан доптар ойынды құтқарып қалды; ойынның соңғы минуттарында Эктор Кастро ойынды қорытындылады. 90 мың көркрмен тұңғыш әлем кубогы Уругуайға табысталғанын өз көзімен көрді. Осы күндері сол финалда қатысқан ойншылардың біреуіде тірі емес. Ең соңғысы болып, 2010 жылы 21-ші тамызда 100 жасқа келген кезде Аргентина шабуылшысы - Франсиско Варальо болды.

30 шілде 15:30	Уругвай 4:2 Аргентина Пабло Дорадо 12' Педро Сеа 57' Сантос Ириарте 68' Эктор Кастро 89' Голдар Карлос Пеуселье 20' Гильермо Стабиле 17'	Сентенарио, Монтевидео Көрермендер: 93,000 Төреші: Джон Лангенус

Үздік сұрмергендер

8 гол Гильермо Стабиле 5 гол Педро Сеа 4 гол Берт Пэтноуд Гильермо Субиабре 3 гол Карлос Пеуселье Прегиньо Хуан Перегрино Ансельмо Иван Бек 2 гол Луис Монти Адольфо Сумельсу Виссентайнер Модерато Мануэль Росас (1 пен.) Барт Макги Эктор Кастро Пабло Дорадо Сантос Ириарте Андре Машино

1 гол Франсиско Варальо Алехандро Скопелли Марио Эваристо Роберто Гайон Хуан Карреньо Луис Варгас Пенья Луис Соуса Феррейра Штефан Барбу Адальберт Дешу Константин Станчу Джим Браун Эктор Скароне Марсель Ланжийе Люсьен Лоран Карлос Видаль Джёрдже Вуядинович Благое Марьянович Бранислав Секулич Александр Тирнанич Автогол Мануэль Росас (Чилимен болған ойында)

Қызық айғақтар

• Испания, Венгрия, Нидерланд, Швеция және Италия чемпионатты өткізуге өтініш білдірген, алайда, артынан бәрі бас тартты.
• Франция мен Мексика арасындағы ашылу ойынында соғылған 5 доп 2006 жылғы әлем чемпионатына дейін рекорд болып саналып келген болатын, алайда 2006 жылы 6 доп соғылды.

Сілтемелер

• FIFA — Уругвай 1930  (ағыл.)
• RSSSF сайтындағы статистика  (ағыл.)
• ӘЧ-1930