Чарли Чаплин
Сэр Чарльз Спэнсер (Чарли) Чаплин (ағылш. Sir Charles Spencer «Charlie» Chaplin; 16 сәуір 1889, Лондон қ. — 25 желтоқсан 1977, Швейцария, Корсье-сюр-Веве) — Англияның әйгілі киноактері, кинорежиссері, сценарийшісі, композиторы әрі продюсері. Ол алғашында киноактер және соғысқа қарсы азамат ретінде өз шығармашылығын бастаған және біртіндеп әлемге танылып, әйгілі Бастер Китон, Гарольд Ллойд үшеуі "әлемнің ең таңдаулы үш комигі" деп аталған.
| Чарли Чаплин | |
| Charlie Chaplin | |
 «Кішкентей қаңғыбас» образындағы Чаплин | |
| Жалпы мағлұмат | |
|---|---|
| Туған кездегі есімі |
Чарльз Спенсер Чаплин |
| Туған күні | |
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні |
25 желтоқсан 1977 (88 жас) |
| Қайтыс болған жері | |
| Азаматтығы | |
| Мамандығы |
актёр, кинорежиссёр, сценарист, кинопродюсер, кинокомпозитор |
| Белсенді жылдары | |
| Марапаттары | |
| IMDb | |
Чарльз Чаплин сыртқы келбеті қаңғыбасқа, ішкі жан дүниесі мырзалық сипатқа ие Чарли образын жасады. Ол үстінде тар костюмі мен кең шалбары бар, аяғына дәу етік, басына дөңгелек қалпақ киген, қолына бамбук таяқ ұстаған, кішкентай мұрты бар, кейде аңғалдау, кейде ақылды, кейде тым күлкілі, кейде бейшара, көбінесе өте кедей болып көрінетін, бірақ бәрібір айырықша адал ниетті, нәзік жүректі азамат екені ақыры айқындалатын сегіз қырлы, бір сырлы кейіпкер болатын. Кейін көптеген әйгілі өнер иелері осы образды еліктеп, оның актерлік шеберлігінен үлгі алған болатын.
Чарльз Чаплин дыбыссыз кино заманында қимыл мен мимика арқылы ішкі жан дүниені көрсетудің шебері болды. Ол өзі сценарий жазып, өзі ойнап, өзі жетекші композиторлық жасап, өзі продюсер бола білді. Англияның үлкен сахналарында өнер көрсетуден бастап, 88 жасында қайтыс болғанға дейін ол 70 жыл бойы шығармашылық еңбектенуді үздіксіз жалғастырған екен. Чаплин Диккенстік Лондонда жастық өмірін бастады, голливуд актері ретінде кино өнеркәсіпі заманының танымал майталманына айналды, тірі кезінде-ақ әлемдегі бірегей мәдениет символдарының бірі болды.
Өмірбаяны өңдеу
Ол Лондондағы мюзик-холл әртістерінің отбасында дүниеге келген. Бірақ әкесінің тамағы ауырып, дауысын ерте жоғалтып алады. Соның күйігінен ішіп кетеді де, көп ұзамай қайтыс болады. Күйеуі қайтқан соң анасы қатты ауырып қалады. Ол есінен адасып, ақырында жұмысынан шығып қалады. Чарльз үлкен ағасы Сидни екеуі науқас шешелерімен жұмыстың берген үйінде тұрып жатады. Содан соң балаларды жетімдер және кедейлердің баласы оқитын мектепке орналастырады. Олар бала күннен өз күнін өзі көріп үйренді. Сондықтан қайыршының қатал өмірі Чарльз үшін таңсық емес еді. Алғаш рет сахнаға бес жасында шықты. Ол мюзик-холдағы анасының рөлін алмастырған еді. Анасы ауырған сайын дауысын жоғалтып алады екен. Чарльз анасының бүкіл репертуарын жатқа білген. Сахнаның сыртында өмір сүрген кезі көп. Мектепке де сирек барған. Шаласауатты болған. Ара-тұра газет сатқан кездері бар. Дәрігерге көмекші болып істеген. Баспаханада да жұмысшы болған көрінеді. Бірақ, еш жерде көп бөгелмеген екен.
Он төрт жасында Чарльздің ұлы арманы орындалып, театрда «Шерлок Холмс» қойылымындағы шабарманның рөлін сомдау бақытына ие болады. Өзі кітап оқи алмағандықтан ағасы оқып беріп отырып, рөлін сөйтіп қана тұтас жаттап алады. Сосын ол варьетеде бақ сынайды. Скрипкада ойнауды үйренеді. Көп оқитын болды. Бұрын оқымай келгенін еселеп толықтырды.
1908 жылы Чарльздің басына бақ қонады. Карно театрының актеры атанады. Ол театр мюзик-холдар үшін пантомима мен қысқа скетчтер дайындайтын. Аз ғана уақыт ішінде ең беделді әртіске айналды. 1910 жылы труппамен АҚШ-қа гастрөлге барады. Бір қойылым кезінде оны кинопродюсер Мак Сеннет байқайды. Чарлидың ойнағаны ұнапты. 1912 жылы әртісті «Кистоун Филм» студиясына шақырады. Студияға келе сала Чарльз қолда бар киімнен қайыршының бейнесін жасап алады. Басында қалпақ, қолында визиткасы, екінші қолында аса таяғы, тұмсығы сүйір аяқ киіммен мэтрдың алдынан шығады. Бұл бейне мэтрге қатты ұнайды. Бірақ Чарли тым жас болған соң оған жасанды мұрт жабыстырып қояды. Пәкене бойлы қайыршы бірден көпшілікке ұнай кетеді. Бұл жетістік қанат бітіреді. Қомақты қаржы түсіреді. Сәл уақыттан соң Чаплинге өзі ғана түсетін қысқа метражды фильмдер жасауға рұқсат етеді.
Қайыршы Чарли аса «табысты» бейне болып шықты. 1914 жылы Чаплин аптасына 150 доллар жалақы алатын. Содан кейін 1500 алатын болды. 1914 жылдан бастап өзін режиссерлік қырынан көрсете бастап, түсіп жүрген фильмдерінің сценарийін өзі жазған. 1917 жылы «Фёст Нэйшнл Пикчерс» студиясы Чаплинмен 1 миллион долларға келісім шартқа отырды. Сөйтіп, 28 жасында Чарли Чаплин Америкадағы мылқау киноның ең бай әртісіне айналып шыға келді.
Ол көптеген сыйлықтардың иегері.
Тек 1919 жылы Чаплин өзінің жеке студиясын ашты, яғни, Чаплин Мэри Пикфорд, Дуглас Фэрбенкс және Дэвид Гриффитпен бірге United Artists киностудия-сын құрды. Қысқа метражды фильмдерін өзі түсіреді. Зиялы-қайыршының бейнесін сомдау арқылы танылды. Оның кейіпкері ұялшақ, қолының сұғы бар, бірақ өзі әділетсіздікке қарсы бейне еді. 1921 жылы «Бөбек» атты өзінің ең танымал толық метражды фильмін түсірді. Қаңғыбас пен тастанды бала туралы. Фильмнің өн бойындағы комедиялық тұстары лирикалық, драмалық сюжеттермен толықтырылған. Әлеуметті сынаған фильм киноәлемдегі Чаплиннің алғашқы баспалдағы саналды. Бәлкім, бүкіл мылқау кинематограф үшін де солай.
Чарльз Чаплин мылқау кино дәуірінде кереметтей танымал болды. 1927 жылы дыбысы бар кино шыққаннан кейін де Чаплин өзінің мылқау киносына адал болып қала берді.
Чаплинге атақты, марапатты мылқау кино әкелді. Сондықтан дыбысты кино түсіреле бастаған кезде ол не істерін білмеді. Өзінің мылқау киносын музыкамен әрлеп түсіре берді. 1931 жылы «Үлкен қаланың оттары» атты киносы шықты. Қаңғыбас пен гүл сатушы қыздың махаббаты туралы әдемі хикая. Фильмнің дүбірі жер жарды. 1936 жылы «Жаңа уақыт» деген фильм шықты. Жаппай салынған өндіріске арналған кино болды.
1940 жылы ғана дыбысы бар «Ұлы диктатор» атты фильм түсірді. Пародия, памфлет ретінде берілген фильм. Еврей-шаштараз бен Аденоид Хинкельдің қақтығысы негізінде өрбіген. Германия елшілігі Вашингтоннан оның көрсетілуіне тыйым салынуын талап етті.
1952 жылы Чаплин Лондондағы премьераға келеді. Оның «Шырағданның жарығы» деген киносы көрсетіледі. Қайтып АҚШ оны елге кіргізбеді. Ол Швейцарияға қоныстанады. Софи Лорен мен Марлон Брандо түскен «Гонконгтен келген графиня» атты фильмі түрлі түсті болып шықты. Бұл фильм Чаплиннің соңғы туындысы еді. Өзі ойнамады.
Чаплиннің шығармашылығы бүкіл жер жүзі өнерінің дамуына серпінді үлес қосты. Дүние жүзінде оған еліктеп әртіс болған адамдар көп. Солардың бірі және бірегейі үнділік Радж Капур еді.
Сексеннен астам рөл ойнапты. Бүкіл әлем оны комедия әртісі деп білді. Бірақ ол сценарий де жазған, режиссер, продюссер, тіпті өз фильмдерінің композиторы да болған.
Чаплин көптеген халықаралық марапаттарды иеленді. Бірақ оның басты жеңісі – халықтың ілтипаты.
Шығармашылық жолы өңдеу
1897 жылдан мюзик-холл сахнасында, ал 1907–1942 жылы Ф. Карго жетекшілік еткен пантомима театрында ойнап, актерлік өнер шеберлігін жетілдірді. Әсіресе, ол мұнда мюзик-холлдың талабына орай пластика мен пантомима өнерін үздік меңгерді. Кинодағы актерлік және режисерлік өнер жолын 1914 жылы АҚШ-та бастады. Қойған фильмдерінің сценарийлерін де өзі жазды.
Бірқатар фильмдерінде (“Қаңғыбас”, “Банк”, 1915; “Тыныш көше”, “Иммигрант”, “Ит өмір”, “Иыққа!”, 1917–1918) лирикалық және комедиялық бояуды шебер шендестіре отырып, “кішкене адамның” есте қалар жиынтық бейнесін жасады. Пантомима мен комедия өнерін жан-жақты дамыта отырып, өз орнымен пайдалану арқылы “Нәресте” (1920) мен “Алтынның әлегі” (1925) фильмінде ақша билеген ортадағы қорғансыз жандардың азапты ауыр өмір-тұрмысын бейнеледі. Ол көп қиындықтардан кейін 1922 жылы “Чарлз Чаплин фильм корпорейшен” деген атпен кинофирма ұйымдастырды. “Париж қызы” фильмін (1921) қоюмен өзінің кинода психологиялық драма жасаудың шебері екенін байқатты. Әсіресе, “Пилигрим” (1922) және “Цирк” (1928) фильмінде әділетсіздік жайлаған астамшыл, қатыгез қоғамға тән өтірік пен өсекті, кертартпалық пен мешеулікті, екіжүзділік пен сатқындықты өткір сынға алды.
1931 жылы қойған “Үлкен қаланың оттары” фильмімен режиссер шығармашылығының жаңа кезеңі басталды. Осы жылдары Чарли “кішкене адамның” психологиялық мінез-күйін тереңдетіп, барынша әлеуметтік мәселелерге ден қойды.
“Жаңа кезең” (1935) фильмінде жұмысшылар еңбегін қанаушылықтың антигуманистік табиғатын ашып көрсетті. “Ұлы диктатор” (1941) фильмінде фашияттік диктатура сатиралық тұрғыда бейнеленді. Бұл фильм Чаплиннің идеялық жағынан өсу эволюциясын айқындай түсті. 2-дүниежүзілік соғыстан кейін пессимистік сарында “Месье Верду” (1947) фильмін жасады. 1952 жылы АҚШ-та қойылған соңғы фильмі “Рампа оттары” кинокартинасында адамның асқақ сезімдерін паш етті. Реакциялық топтардың қудалауына ұшыраған Чаплин отбасымен Веве қаласынана (Швейцария) қоныс аударды.
Англияда “Король Нью-Йоркте” (1957) және “Гонконгтен келген граф әйелі” (1967) атты сатиралық-романтикалық кинокартиналарын қойып, суреткерлік дарын табиғатының жаңа бір қырын танытты. Оның шығарм. АҚШ-тың реалистік кино өнерінің қалыптасуына игі ықпал жасаумен қатар, дүниежүз. кинокомедияның дамуына да мол үлес қосты. 1954 жылы Халықар. Бейбітшілік сыйлығын алды.
Фильмографиясы өңдеу
Толықметражды фильмдер өңдеу
| Жыл | Атауы | Ағылшынша атауы | Өзге аттары | Қызметі |
| 1914 | «Бүлінген Романтика» | Tillie's Punctured Romance | For the Love of Tillie / Marie's Millions / Tillie's Big Romance / Tillie's Nightmare | актер |
| 1917 | «Тыныш көше» | Easy Street | актер | |
| 1918 | «Иттің өмірі» | A Dog's Life | актер | |
| 1921 | «Бала» | The Kid | продюсер, режиссер, сценарист, актер, монтажер | |
| 1923 | «Париждік әйел» | A Woman of Paris | продюсер, режиссер, сценарист, актер, монтажер | |
| 1925 | Алтын қазу | The Gold Rush | продюсер, режиссер, сценарист, актер, монтажер | |
| 1926 | Теңіз әйелі | A Woman of the Sea | продюсер | |
| 1928 | Циркте | The Circus | продюсер, режиссер, сценарист, актер, монтажер | |
| 1928 | Жұртқа көрсету | Show People | ||
| 1931 | Қала жарығы | City Lights | City Lights: A Comedy Romance in Pantomime | продюсер, режиссер, сценарист, актер, монтажер, композитор |
| 1936 | Жаңа уақыт | Modern Times | The Masses | продюсер, режиссер, сценарист, актер, композитор |
| 1940 | Ұлы Диктатор | The Great Dictator | The Dictator | продюсер, режиссер, сценарист, актер, композитор |
| 1947 | Месье Верду | Monsieur Verdoux | A Comedy of Murders / The Ladykiller | продюсер, режиссер, сценарист, актер, композитор |
| 1947 | Өзегі жарқын | Limelight | продюсер, режиссер, сценарист, актер, композитор | |
| 1957 | Нью-Йорктегі патша | A King in New York | продюсер, режиссер, сценарист, актер, композитор | |
| 1967 | Гонконгтен келген Графиня | A Countess From Hong Kong | продюсер, режиссер, сценарист, актер (камео), композитор |
Қысқа метражды фильмдер өңдеу
«Keystone» студиясының фильмдері өңдеу
| Жыл | Атауы | Ағылшынша атауы | Басқа аттары |
| 1914 | Making a Living | A Busted Johnny / Troubles / Doing His Best / Take My Picture | |
| 1914 | Kid Auto Races at Venice | The Children’s Automobile Race / Kid’s Auto Race / The Pest | |
| 1914 | Mabel’s Strange Predicament | Hotel Mixup / Pajamas | |
| 1914 | Between Showers | Charlie and the Umbrella / The Flirts / Between Shaves / In Wrong Thunder and Lightning / A Rainy Day | |
| 1914 | A Film Johnnie | Charlie at the Studio / Charlie the Actor / Film Johnny / Million Dollar Job / Movie Nut | |
| 1914 | Tango Tangles | Charlie’s Recreation / Music Hall | |
| 1914 | His Favorite Pastime | The Bonehead / Charlie Is Thirsty / Charlie’s Reckless Fling / The Reckless Fling | |
| 1914 | Cruel, Cruel Love | Lord Helpus | |
| 1914 | The Star Boarder | The Fatal Lantern / The Hash-House Hero / In Love with His Landlady / The Landlady’s Pet | |
| 1914 | Mabel at the Wheel | His Daredevil Queen / A Hot Finish | |
| 1914 | Twenty Minutes of Love | Cops and Watches / He Loves Her So / Love-Friend | |
| 1914 | Caught in а Cabaret | Charlie the Waiter / Faking with Society / Jazz Waiter / Prime Minister Charlie / The Waiter | |
| 1914 | Caught in the Rain | At It Again / In the Park / Who Got Stung? | |
| 1914 | Қарбалас күн | A Busy Day | Busy as Can Be / Lady Charlie / Militant Suffragette |
| 1914 | The Fatal Mallet | Hit Him Again / The Pile Driver / The Rival Suitors | |
| 1914 | Her Friend the Bandit | Mabel’s Flirtation / A Thief Catcher | |
| 1914 | Нокаут | The Knockout | Counted Out / The Pugilist |
| 1914 | Mabel’s Busy Day | Charlie and the Sausages / Hot Dog Charlie / Hot Dogs / Love and Lunch | |
| 1914 | Mabel’s Married Life | The Squarehead / When You’re Married | |
| 1914 | Laughing Gas | Busy Little Dentist / The Dentist / Down and Out / Laffing Gas / Tuning His Ivories | |
| 1914 | The Property Man | Charlie on the Boards / Getting His Goat / Props / The Rustabout / Vamping Venus | |
| 1914 | The Face on the Bar Room Floor | The Ham Actor / The Ham Artist | |
| 1914 | Recreation | Spring Fever | |
| 1914 | The Masquerader | The Female Impersonator / The Female / The Perfumed Lady / The Picnic / Putting One Over | |
| 1914 | His New Profession | The Good for Nothing / Helping Himself | |
| 1914 | The Rounders | Going Down / The Love Thief / Oh, What а Night / Revelry / Tip, Tap, Toe / Two of а Kind | |
| 1914 | The New Janitor | The Blundering Boob / The New Porter / The Porter | |
| 1914 | Those Love Pangs | Busted Hearts / Oh, You Girls / The Rival Mashers | |
| 1914 | Dough and Dynamite | The Cook / The Doughnut Designer / The New Cook | |
| 1914 | Gentlemen of Nerve | Charlie at the Races / Some Nerve | |
| 1914 | His Musical Career | Charlie as а Piano Mover / Musical Tramps / The Piano Movers | |
| 1914 | His Trysting Place | Family Home / Family House / The Henpecked Spouse / His Trysting Places / The Ladies Man / Very Much Married | |
| 1914 | Getting Acquainted | Exchange Is No Robbery / A Fair Exchange / Hello Everybody | |
| 1914 | His Prehistoric Past | The Caveman / A Dream / The Hula-Hula Dance / King Charlie |
«Essenay» студиясының фильмдері өңдеу
| Жыл | Атауы | Ағылшынша атауы | Басқа аттары |
| 1915 | His New Job | Charlie’s New Job | |
| 1915 | A Night Out | Champagne Charlie / Charlie’s Drunken Daze / Charlie’s Night Out / His Night Out | |
| 1915 | Чемпион | The Champion | Battling Charlie / Champion Charlie / Charlie the Champion |
| 1915 | Бақшада | In the Park | Charlie in the Park / Charlie on the Spree |
| 1915 | A Jitney Elopement | Charlie’s Elopement / Married in Haste | |
| 1915 | Қаңғыбас | The Tramp | Charlie on the Farm / Charlie the Hobo / Charlie the Tramp |
| 1915 | By the Sea | Charlie by the Sea / Charlie’s Day Out | |
| 1915 | Жұмыс | Work | Charlie at Work / Charlie the Decorator / Only а Working Man / The Paperhanger / The Plumber |
| 1915 | Әйел | A Woman | Charlie the Perfect Lady / The Perfect Lady |
| 1915 | Банк | The Bank | Charlie Detective / Charlie at the Bank / Charlie in the Bank |
| 1915 | Shanghaied | Charlie Shanghaied / Charlie on the Ocean / Charlie the Sailor | |
| 1915 | A Night in the Show | Charlie at the Show / A Night at the Show | |
| 1915 | Charlie Chaplin’s Burlesque on Carmen | Burlesque on Carmen | |
| 1916 | Сақшы | Police | Charlie in the Police / Charlie the Burglar / Housebreaker |
| 1916 | The Essanay-Chaplin Revue | The Chaplin Revue of 1916 | |
| 1918 | Triple Trouble | Charlie’s Triple Trouble |
«Mutual» студиясының фильмдері өңдеу
| Жыл | Атауы | Ағылшынша атауы | Басқа аттары |
| 1916 | Шарлаушы | The Floorwalker | Shop / The Store |
| 1916 | Өрт сөндіруші | The Fireman | The Fiery Circle / A Gallant Fireman |
| 1916 | Сергелдең | The Vagabond | Gipsy Life |
| 1916 | Бір тәңертең | One A.M. | Solo |
| 1916 | Граф | The Count | Almost а Gentleman |
| 1916 | Ломбард | The Pawnshop | At the Sign of the Dollar / High and Low Finance |
| 1916 | Экран артында | Behind the Screen | The Pride of Hollywood |
| 1916 | Сырғанақ | The Rink | Rolling Around / Waiter |
| 1917 | Тыныш көше | Easy Street | |
| 1917 | Ем | The Cure | The Water Cure |
| 1917 | Иммигрант | The Immigrant | Broke / Hello U.S.A. / A Modern Columbus / The New World |
| 1917 | Тәуекелші | The Adventurer |
Эпизоттық рөлдері өңдеу
| Жыл | Атауы | Ағылшынша атауы | Рөл |
| 1915 | Қайта туылу | His Regeneration | |
| 1921 | Бұрағыш | The Nut | |
| 1923 | Рухын сату | Souls For Sale | |
| 1923 | Голливуд | Hollywood |
Дереккөздер өңдеу
Әдебиеттер өңдеу
- Стефен Вейсман. Чарли Чаплин: История великого комика немого кино — Мәскеу: ЭКСМО, 2010. — ISBN 978-5-699-40883-2.
- Лита Грей Чаплин. Моя жизнь с Чаплином: Интимные воспоминания — Мәскеу: «Альпина Нон-фикшн», 2009. — ISBN 978-5-9167-1037-3.
- Чаплин Ч. С. Моя биография. Ағылш. аудару З. Гинзбург. — М.: «Вагриус», 2000. — 520 с. ISBN 5-264-00127-8.
- Кукаркин А. В. Чарли Чаплин. 2-е изд., дораб. и доп. — М.: «Искусство», 1988. — 287 с.
- Садуль Ж. Чарли Чаплин. Пер. с франц. — М.: «Искусство», 1981. — 209 с.
Сыртқы сілтемелер өңдеу
| Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: Charlie Chaplin |
- Чарли Чаплин (орыс.)
- Чарли Чаплин туралы Мұрағатталған 1 қазанның 2008 жылы. (орыс.)
- Чарли Чаплин Мұрағатталған 22 сәуірдің 2012 жылы. (ағыл.)
- Өмірбаяны мен түскен фильмдері Мұрағатталған 31 қазанның 2005 жылы. (орыс.)
- Чарлз Чаплин (ағыл.) Internet Movie Database сайтында