Шарбақты ауданы

Шарбақты ауданы
	Қазақстан ауданы
	Шарбақты ауданы
	Елтаңбасы
Әкімшілігі
Облысы	Павлодар облысы
Аудан орталығы	Шарбақты
Ауылдық округтер саны	7
Ауыл саны	27
Әкімі	Сержан Ерғалымұлы Иманкулов
Аудан әкімдігінің мекенжайы	Шарбақты ауылы, Тәуелсіздік көшесі, №51
Тарихы мен географиясы
Координаттары	52°30′00″ с. е. 78°09′36″ ш. б. / 52.50000° с. е. 78.16000° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 52°30′00″ с. е. 78°09′36″ ш. б. / 52.50000° с. е. 78.16000° ш. б. (G) (O) (Я)
Құрылған уақыты	1928 жылы
Жер аумағы	6,9 мың км²
Уақыт белдеуі	UTC+5:00
Тұрғындары
Тұрғыны	18 981 адам (2023)
Ұлттық құрамы	қазақтар (43,55 %); орыстар (35,15 %); украиндар (9,75 %); немістер (6,52 %); татарлар (1,69 %); беларустар (0,83 %); ингуштар (0,75 %); басқалары (1,76%)
Сандық идентификаторлары
Пошта индексі	141100-141113
Автомобиль коды	14
	Шарбақты ауданының әкімдігі

Шарбақты ауданы — Павлодар облысының шығысындағы аудан. Әкімшілік орталығы – Шарбақты ауылы.

Тарихы өңдеу

1928 жылы 17 қаңтарда құрамында Володарский ауданы бар барлығы 9 ауданды қамтитын Павлодар округі құрылды. Володарский ауданы (орталығы Вознесенка ауылы) 1930-шы жылдардың басында Шығыс Қазақстан облысының құрамына кірді. 1938 жылдың 15 қаңтарынан бастап Павлодар облысының құрамына енді. 1930-шы жылдардың басынан бастап шекаралар ұдайы өзгеріске ұшырап ауыл-советтерге бөлінді. Володарский ауданы 1944 жылдың 8 мамырында аудан Цурюпинский және Галкинский болып екіге бөлінді.

1963 жылдың 2 қаңтарында аудан Цурюпиский ауданынан Щербактинский болып өзгертілді. Орталығы Щербакты ауылы Павлодар қаласынан солтүстік–шығыста 85 шақырым қашытықта орналасқан. Аудан орталығын қақ жарып темір жол көрші Ресей мемлекетіне өтіп жатыр. Ауданның тарихы мемлекетіміздің тарихын толық қайталайды. Мысалы, 1920-шы жылдары коллективтендіру, артельдер мен колхоздардың құрылуы, МТС-тардың ұйымдастырылуы біздің ауданның тарихында кеңінен орын алды.

Соғыс жылдары ауданда өнеркәсіп комбинаты, қосымша сабын қайнататын цехтар ашылды, доңғалақ майын, тігін, тоқу, ұсташлық аспаптарын шығаратын цехтар ашылды, 66 колхаз, 4 МТС, орман шаруашлығы, май зауыты, «Интернационал» өнеркәсіп артелі, электростанция, темір-жол станциясы, кірпіш зауыты, байланыс жүйесі, типография, 67 мектеп жұмыс істеді.
Соғысқа ауданнан 5062 адам кетіп, оның жартысы қайтпады. 2798 шарбақтылық соғыста қайтыс болған және із-түзсіз жоқ болып кеткен болып есептеледі.

Ауданда Сталиндік қуғын-сүргін, халықтардың жаппай көшірілуі сияқты үлкен қоғалыстар айналып өткен жоқ. 1941 жылдың өзінде ауданға түрлі ұлттар мен халықтардан 12500 адам көшіріліп келген.

Аудан тарихында тыңды игеру өзіндік орынға ие. Бірніші тыңды игерушілер 1954 жылдың 28 ақпанында келді. Олар Хмельницкий, Қарабидай совхоздарының негізін қалады.

Физикалық-географиялық сипаттамасы өңдеу

Географиялық жағдайы өңдеу

Аудан солтүстігінде Успен ауданымен, шығысында – Ресейдің Алтай өлкесімен, оңтүстігінде – Аққулы ауданымен, батысында – Павлодар ауданымен шектеседі.

Климаты өңдеу

Климаты көктем-жаз айларындағы құрғақшылығымен, жазда жоғары, қыста төмен температурамен, тәулік ішінде температурасының құбылмалығымен көрінетін қатал континентальды келеді. Қаңтардың орта температурасы −18º-19ºС, шілденікі - +20º+21ºС. Аудан климатының сипатты ерекшілігі жауын-шашынның, көбінесе көктем айларындағы аз мөлшері болып табылады. Атмосфералық жауын-шашынның орташа мөлшері 250—300 мм.

Жер бедері және гидрография өңдеу

Аудан аумағы кең көлемді Батыс-Сібір жазығының бөлігі болып табылатын Құлынды жазығында жатыр. Жер бедері жатықтық жазық түрінде келеді, ол ақырындап солтүстік жал тәріздес жоғарылаудан оңтүстік тегіс ойпаңдарға тоғысады. Аудан аумағының орталық бөлігі Маралды, Қабантақыр, Мәмбеткөл, Ащытақыр, Қостақыр, Сейтен секілді ірі көлдердің шұңқырларымен бөлінген тегіс жер бедері болып келеді. Аудан жер қойнауында табиғи құрылыс материалдарының қоры бар. Көп таралған топырақ қою қызғылт және қызғылт, сонымен қатар сортаң, кейде шабындық топырақтар да кездеседі.

Флора және фауна өңдеу

Аудан аумағы қою-қызғылт топырақтағы бетегелі-түрлі шөпті жазық, сортаң және тұзы топырақтағы галофиттік жазықтар болып келеді. Оңтүстік-шығыс жағы құмдағы қарағай ормандарымен жабылған. Қасқыр, түлкі, қарсақ, елік, қабан, ондатра, үйрек, қаз және басқалары мекен етеді.

Халқы өңдеу

1939	1959	1970	1979	1989^[3]	1999	2009^[4]	2021
28428	▲41878	▼41252	▼37718	▲37986	▼28967	▼21866	▼19246

Этникалық құрамы өңдеу

Ұлттық құрам (2012 жылдың 1 қаңтарына)

қазақтар — 8 831 адам (41,36 %)
орыстар — 7 437 адам (34,83 %)
украиндар — 2 507 адам (11,74 %)
немістер — 1 456 адам (6,82 %)
татарлар — 363 адам (1,7 %)
беларустар — 180 адам (0,84 %)
басқалары — 575 адам (2,69 %)
Барлығы — 21 349 адам (100,00 %)

Санның серпінділігі өңдеу

1999 жылы халық саны — 29,0 мың адамды, 2012 жылы — 21,3 мың адамды құрады.

Әкімшілік бөлінісі өңдеу

27 елді мекен 7 ауылдық округке біріктірілген:

Халқының саны (2009, 2021)^[5]
Ауылдық округтері	2009	2021	2021 2009-ға пайызбен	Ерлер 2009	Ерлер 2021	2021 2009-ға пайызбен	Әйелдер 2009	Әйелдер 2021	2021 2009-ға пайызбен
Александров ауылдық округі	2876	▼1824	63,4	1425	▼929	65,2	1451	▼895	61,7
Галкин ауылдық округі	2121	▼1775	83,7	1090	▼933	85,6	1031	▼842	81,7
Жылыбұлақ ауылдық округі	2440	▼2219	90,9	1116	▲1139	102,1	1324	▼1080	81,6
Орлов ауылдық округі	1113	▲1147	103,1	546	▲575	105,3	567	▲572	100,9
Соснов ауылдық округі	1363	▼941	69	681	▼487	71,5	682	▼454	66,6
Шалдай ауылдық округі	2771	▼2441	88,1	1391	▼1249	89,8	1380	▼1192	86,4
Шарбақты ауылдық округі	9182	▼8899	96,9	4408	▼4376	99,3	4774	▼4523	94,7
ЖАЛПЫ САНЫ	21866	▼19246	88	10657	▼9688	90,9	11209	▼9558	85,3

Экономика өңдеу

Аудан аумағы бойынша Павлодар—Барнаул, Маралды—Тауылжан теміржолы, Павлодар—Барнаул, Шарбақты—Шалдай, Шарбақты- Успен автомобильді жолдары өтеді.

Ауыл шаруашылық өңдеу

Ауданның ауыл шаруашылық мамандандырылуы: сүтті мал шаруашылығы, астық шаруашылығы. Тары, қарақұмық, күнбағыс өсіріледі, ет, жүн, ұсақ тері шикізаты өндіріледі. Ауыл шаруашылық өнімді өндірумен 16 ЖШС, 117 шаруа қожалығы мен 6741 жеке қоныс айналысады. 2001 жылы 62 мың тонна астық, 1,8 мың тонна күнбағыс, 23500 тонна сүт, 4600 тонна ет, 6,7 миллион дана жұмыртқа, 32 тонна жүн өндірілді. 28 қайта өңдеу обьектілері бар: 5 диірмен, 3 жармаүккіш, 6 майшайқағыш, 2 сүтті қайта өндіру цехы, 3 шұжық цехы, 2 макаронды цех, 7 жабдықталған наубайхана.

Әлеуметтік сала өңдеу

Білім беру мен ғылым өңдеу

Шарбақты ауданында 28 орта жалпы білім беру мектептері, 4 мектепалды мекемелері мен 1 кәсіби мектеп-лицей қызмет етеді.

Денсаулық сақтау өңдеу

Ауданға Шарбақты орталық аудандық ауруханасы қызмет етеді.

Мәдениет өңдеу

1931 жылдан бастап аудандық «Трибуна» газеті шығарылып келеді. Ауданда Шарбақты орталық аудандық кітапхана бар.
Монументалды тарихи ескерткіштер:

1920 жылығы Азамат соғысы қатысушыларының зираты, Александровка ауылы
Еңбек мәртебесі ескерткіші, ДТ-54 тракторы, 1979 ж., Сахновка ауылы.
ҰОС қаза болғандарға арналған мемориал.

Белгілі адамдар өңдеу

Әлімбаев Мұзафар – Қазақстанның халық жазушысы, Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, қазақ әдебиетінде соғыс сұрапылын бастан кешіп келген қаламгер шоғырының бірі.
Шахмардан Қайдарұлы Әбілев – опералық әнші, педагог, ҚР еңбек сіңірген әртісі (1994).

Дереккөздер өңдеу

[1] Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)

[2] Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)

[3] Ресей империясы, КСРО халық санақтары

[4] ҚР халық санақтары

[5] 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]