Уикипедия

Экстерналия

Экстерналия өңдеу

Экстерналия - (сыртқы әсер) экономикада нарықтық трансакцияның үшінші жаққа әсер етуі. Негізгі түсініктерді 1920 жылы Артур Пигу "Экономикалық игіліктер теориясы" кітабында енгізген. "Сыртқы әсер" терминін Пол Самуэльсон 1958 жылы енгізді. Сыртқы әсерлердің болуы кезінщде нарықтық тепе-теңдік тиімсіз болады және "өлі салмақ" (ағыл. Deadweight loss) пайда болады, Парето тиімділігі бұзылып, нарықта фиаско пайда болады Стеэли Фишер: "Сырқы әсер тек кейбір үй шаруашылықтарының не фирманың әрекеттері басқа үй шаруашылығының не фирманың пайдасы не шығынына әсер еткенде ғана, небұл артық әсерлер нарықтық бағаға әсер етпегенде байқалады"

Экономикалық теориядағы негізгі параметрлер өңдеу

Жеке қолданудағы шекті табыс - тауарға ұсыныс Жеке қолданудың шекті шығыны - ұсыныс Қоғамның шекті табысы - экстерналия қатысымен ұсыныс Қоғамның шекті шығыны - экстерналия қатысымен ұсыныс. Қоғамның шекті шығындары мен пайдасы нарықта ескерілмейді, оны тек субсидия мен салық негізінде мемлекет қанағаттандыра алады. Сыртқы әсерлердің болмаған жағдайында қоғамның шекті шығын/пайдалары жеке шығын/пайдаларға сәйкесінше эквивалентті.

Экстерналияның түрлері өңдеу

Экстерналияның екі түрі болады: оң, трансакцияға қатыспаған үшінші жақтың пайда не табысы артады, және теріс, үшінші жақтың пайда не табысы кемиді. Экстерналиялар өндіруші мен тұтынушының екеуінің де жағынан болуы мүмкін. Субъектілерге әсерді сипаттайтын болғандықтан, экстерналияларды оң және теріске бөлу негізгі болып табылады. Бірақ, қазіргі экоомикалық әдебиеттерде бұл бөліністі дәлдеп, сыртқы әсер анализінің жаңа критерийлері ойластырылуда. Субъектке әсері бойынша

  • Оң
  • Теріс

Әсер бағыты бойынша:

  • Өндірістік
  • Тұтынушылық
  • Аралас

Әсер сипатыбойынша:

  • Технологиялық
  • Қаржылық

Әсер деңгейі бойынша:

  • Шекті
  • Ішкі маржиналды

Басқа жақтардың игіліктеріне әсер бойынша:

  • Паретоға қайшы емес
  • Паретоға қайшы

Сыртқы әсер трансформациясы бойынша:

  • Мемлекеттік бақылаумен жойылады
  • Келісім арқылы жойылады

Сілтемелер өңдеу

«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Экстерналия&oldid=3246486» бетінен алынған