Қара сексеуіл
Қара сексеуіл (лат. Haloxylon aphyllum) [1] – алабұталар тұқымдасы, сексеуіл туысына жататын бұта.
| Қара сексеуіл | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||
| ||||||||||
| Екі-есімді атауы | ||||||||||
| Haloxylon aphyllum |
Ботаникалық сипаты өңдеу
- Биіктігі 2,5-10 м, тамырының ұзындығы 8-12 м.
- Діңі тырбиған, қисық әрі жуан (диаметрі 20 – 40 см), көп бұтақты болып біткен.
- Қабығы қара сұр түсті.
- Бір жылдық шөптесін өркендері көгілдір не көк түсті, жыл сайын үзіліп түсіп қалады.
- Жапырағы ұсақ, қабыршаққа ұқсайды.
- Гүлі майда, бір-бірден орналасқан, қос жынысты. Сәуірден маусымға дейін гүлдеп, қыркүйекте жеміс береді.
- Жемісі – қанатты жаңғақшауылы 50 – 70, кейде 100 жылдай жасайды.[2]
- Сүрегі тығыз, ауыр, суға салсаң батып кетеді. Түсімі 15-50 т/га.
Құрамы өңдеу
Құрғақ затында 10,1-15,3% протеин, 16-,6-30,3% күл, 9,1-25,1% жасұнық, 1,6-2,3% май, 30,1-40,1% азотсыз экстрактивті заттар болады.
100 кг мал азығында 43,4-58,9 азық өлшемі, 7,1-10,9 кг сіңімді протеин бар.
Өсетін жері мен аймағы өңдеу
Қазақстанның шөлді аудандарында, әсіресе, Қызылорда, Жамбыл, Алматы және Оңтүстік Қазақстан облыстарында кездеседі. Құмды, сортаңды жерлерде, тақырда өседі.
Шаруашылықтағы қолданысы өңдеу
Қара сексеуілді түйе (жыл бойы) мен қой (күзде және қыста) жақсы жейді.[3]
Қара сексеуіл негізінен отынға пайдаланылады (қызуы мол).
Сусымалы құмды бекіту үшін оны қолдан егіп те өсіреді.
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011. Т.З. - 304 бет. ISBN 9965-893-64-0 (Т.З.), ISBN 9965-893-19-5
- ↑ «Маңғыстау өсімдіктерінің каталогы», Ақтау, 2006;
- ↑ Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2