Қосаяқтар (лат. Dipodidae) – сүтқоректілер класы кеміргіштер отрядының бір тұқымдасы.

Қосаяқтар
Қазбалық ауқымы: Oligocene–Recent

Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Жануарлар
Жамағаты: Хордалылар
Табы: Сүтқоректілер
Сабы: Кеміргіштер
Ұлы тұқымдасы: Қосаяқтар
Тұқымдасы: Dipodidae
Григорий Иванович Фишер фон Вальдгейм, 1817
Subfamilies

Allactaginae
Cardiocraniinae
Dipodinae
Ұзынқұлақ тышқан
Sicistinae
Zapodinae

Таралуы өңдеу

Қазба қалдықтары Қытайда орта миоцен қабатынан табылған. Солтүстік Африка, Арабия, Кіші және Алдыңғы Азияда, Оңтүстік-Шығыс Еуропа, Қазақстан мен Орта Азияның шөл, шөлейтті және далалы аймақтарында кең таралған. Дүние жүзінде 14 туысқа жататын 40-қа жуық түрі белгілі. Көбіне 2–3 жыл (кейбіреулері 4 жылдай) өмір сүреді. Қазақстанда 9 туыстың 16 түрі мекендейді. Оның 4 түрі: бессаусақты ергежейлі қосаяқ, Гептнер ергежейлі қосаяғы, бозтүсті ергежейлі қосаяқ, үшсаусақты ергежейлі қосаяқ Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген (1996).[1]

Биологиялық сипаты өңдеу

  • Дене тұрқы 4,5 – 5,0 сантиметр, салмағы 7 – 10 грамм.
  • Тері жамылғысы тығыз әрі жұмсақ, түсі – сарғыш, құм түстес.
  • Артқы аяқтары ұзын, 3 не 5 саусақты, алдыңғы аяқтары 5 саусақты. Жүргенде тек артқы аяқтарымен секіреді. Алдыңғы аяқтарымен қорегін ұстап, ін қазады.
  • Құйрығы дене тұрқынан ұзын, қысқа түкті.
  • Құлақ қалқандары көпшілігінде үлкен, кей түрінде қатпарланып, қысқарған.
  • Көздері өте үлкен.
  • Күздің аяғынан көктемге дейін қысқы ұйқыға кетеді.

Уақытша және тұрақты індері болады. Індерінің ұзындығы 1 метрден 4 метрге, ал тереңдігі 20 см-ден 2,5 м-ге дейін жетеді.
Өсімдіктермен, жәндіктермен қоректенеді. Ұрғашылары жылына 2 – 3 рет (әр жолы 1 – 9-дан) балалайды.
Көптеген түрлері бірқатар індеттерді, әсіресе оба ауруын таратады. [2]

Дереккөздер өңдеу

  1. Маңғыстау энциклопедиясы, Алматы, 1997;
  2. "Қазақ энциклопедиясы", VI-том
Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Category:Dipodidae