Қызылжар ауданы

Қызылжар ауданыСолтүстік Қазақстан облысының солтүстік бөлігінде орналасқан әкімшілік бөлініс. Аудан 1967 жылы Бескөл ауданы болып құрылған. 1997 жылы Соколов ауданының қосылу нәтижесiнде аумағы кеңейді. Аумағы 6,15 мың км2. Орталығы – Бескөл ауылы, облыс орталығымен аралығы 12 км.

Қазақстан ауданы
Қызылжар ауданы
Әкімшілігі
Облысы

Солтүстік Қазақстан облысы

Аудан орталығы

Бескөл

Ауылдық округтер саны

19

Ауыл саны

69

Әкімі

Сақтаған Сәдуақасов

Аудан әкімдігінің мекенжайы

Бескөл ауылы, Гагарин көшесі, №11

Тарихы мен географиясы
Координаттары

54°51′ с. е. 69°15′ ш. б. / 54.850° с. е. 69.250° ш. б. / 54.850; 69.250 (G) (O) (Я)Координаттар: 54°51′ с. е. 69°15′ ш. б. / 54.850° с. е. 69.250° ш. б. / 54.850; 69.250 (G) (O) (Я)

Құрылған уақыты

1967 жыл[1]

Жер аумағы

6,15 мың км²

Уақыт белдеуі

UTC+5:00

Тұрғындары
Тұрғыны

46 499[2] адам (2023)

Ұлттық құрамы

орыстар (56,1%)
қазақтар (32,26%)
немістер (3,15%)
украиндар (2,22%)
татарлар (1,74%)
беларустар (0,7%)
поляктар (0,51%)
армяндар (0,38%)
әзірбайжандар (0,38%)
өзбектер (0,22%)
басқа ұлт өкілдері (2,34%)[3]

Сандық идентификаторлары
Пошта индексі

150700-150714

Автомобиль коды

15

Қызылжар ауданының әкімдігі

Қазақстан картасындағы Қызылжар ауданы

Тарихы өңдеу

Бескөл ауданы 1967 жылы 2 қаңтарда құрылды. Құрамына Мамлют ауданының Архангел, Боголюбов, Куйбышев, Петерфельд; Соколов ауданының Асанов, Бескөл, Прибрежный, Светлополь; Ленин ауданының Новоникольск ауылдық кеңестері енді. Сол жылы 6 қаңтарда Заречный ауылдық кеңесі Ленин ауданынан Бескөл ауданына берілді.

1968 жылы 26 тамызда орталығы Рассвет ауылында Рассвет ауылдық кеңесі құрылды; Боголюбов ауылдық кеңесі таратылып, аумағы Куйбышев ауылдық кеңесіне берілді және Заречный ауылдық кеңесі Ленин ауданына кері қайтарылды.

1969 жылы 19 мамырда Андреевка ауылында құрылған ауылдық кеңеске 9 маусымда Андреев ауылдық кеңесі атауы берілді.

1972 жылы 26 маусымда Плоское ауылында құрылған ауылдық кеңеске 7 шілдеде Шахов ауылдық кеңесі атауы берілді.

1976 жылы 3 шілдеде Новокаменка ауылында құрылған ауылдық кеңеске 20 шілдеде Новокамен ауылдық кеңесі атауы берілді.

1979 жылы 7 қыркүйекте Леденево ауылында құрылған ауылдық кеңеске 24 қыркүйекте Леденев ауылдық кеңесі атауы берілді.

1994 жылы 12 қаңтарда бұрынғы ауылдық кеңестер шекарасында ауылдық округтер құрылды.

1997 жылы 12 ақпанда Новокамен ауылдық округі Архангел ауылдық округіне, Шахов ауылдық округі Прибрежный ауылдық округіне қосылды. Сол жылы 18 сәуірде таратылған Соколов ауданының аумағы қосылып, Бескөл ауданы Қызылжар ауданы болып өзгертілді.

2000 жылы маусымда Рощин ауылдық округі (орталығы Пеньково а.) мен Лесной ауылдық округі (орталығы Пресновка а.) құрылды.

2003 жылы 27 наурызда Қызылжар ауылдық округі (орталығы Элитное а.) құрылды.[4]

Жер бедері, өсімдігі мен жануарлар дүниесі өңдеу

Оңтүстiгiнде Есiл және Аққайың, шығысында М. Жұмабаев, батысында Мамлют аудандарымен және солтүстiгiнде Ресей Федерациясының Түмен облысымен шектеседі. Аудан жері Есіл өзенiнiң бойында, орманды дала зонасында орналасқан. Жердiң үстiңгi қабаты қара топырақты. Жер бедері жота-жонды, бел-бұйратты, тоғайлы-ойпаңды, жазық жерлер мен Есіл-Тобыл және Есіл-Ертіс өзендері аралықтарындағы Батыс Сібір жазығының көл шұңқырлары да жатады. Аудан аумағының бүкіл меридиандық бағытымен жайылмасында ескі арналары мен шығанақ-қойнауы мол Есіл өзені ағып жатыр. Оның аудан аумағындағы ұзындығы 166 км. Өзеннің кең аңғары шөптесінге бай, мұнда бетеге, боз, бидайық, сұлыбас, қалуен, жусан және басқа да азықтық, емдік шөп өседі. Ауданның аумағының 18%-ын орман қамтыған. Кейбір жер телімдерінде «Қазақстан Қызыл кітабына» енгізілген байырғы геологиялық дәуірдің реликті өсімдіктері сақталған. Ағаштан қайың, көктерек, сібір үйеңкісі, терек өседі. Бұталары: тал, итмұрын, шие, т.б. Жеуге жарамды саңырауқұлақ, жидектер бар. Хайуанаттар әлемі – бұлан, елік, қабан, қасқыр, түлкі, қоян, ондатра, т.б. Құстары: аққу, қаз, үйрек, бүркіт, тектестер, т.б. Өзен-көлдерінде шабақ, табан, алабұға, шортан, лақа, шаян өседі. «Қызыл кітапқа» ақ тышқан, елік, борсық, өсімдіктен – Шолпанкебіс, бұйра лалагүл, саз қазанағы, көктем жанаргүлі, ақ-тұңғиық, кәдімгі арша енгізілген. Ауданда "Согров табиғи қорықшасы", "Серебряный бор" орманы, т.б. республикалық деңгейдегі мемлекеттік табиғат ескерткіштері орналасқан.[5]

Халқы өңдеу

1970 1979 1989[6] 1999 2009[7] 2021
 32999 32665 34386 50258 44454 44414

Тұрғындары 44 214 адам (2019). Ұлттық құрамы: орыстар (57,26%), қазақтар (31,30%), немістер (3,19%), украиндар (2,27%), татарлар (1,67%), беларустар (0,76%), поляктар (0,46%), армяндар (0,40%), әзірбайжандар (0,28%), чуваштар (0,18%), башқұрттар (0,17%), литвалықтар (0,14%), өзбектер (0,17%), тәжіктер (0,11%), басқа ұлт өкілдері (1,63%).

Әкімшілік бөлінісі өңдеу

69 елді мекен 19 ауылдық округке біріктірілген:

Әкімшілік бірлік Орталығы Елді мекендері Халқы (2009)
Архангель ауылдық округі Архангельское ауылы 2 1918
Асанов ауылдық округі Асаново ауылы 5 1944
Берёзов ауылдық округі Большая Малышка ауылы 5 2072
Бескөл ауылдық округі Бескөл ауылы 1 8805
Бугров ауылдық округі Бугровое ауылы 4 1106
Вагулин ауылдық округі Вагулино ауылы 5 1844
Виноградов ауылдық округі Виноградовка ауылы 3 1027
Куйбышев ауылдық округі Боголюбово ауылы 3 2602
Қызылжар ауылдық округі Бәйтерек ауылы 6 1931
Лесной ауылдық округі Пресновка ауылы 2 1129
Налобин ауылдық округі Налобино ауылы 4 1308
Новоникольский ауылдық округі Новоникольское ауылы 3 1798
Петерфельд ауылдық округі Петерфельд ауылы 7 2965
Прибрежный ауылдық округі Прибрежное ауылы 3 2696
Рассвет ауылдық округі Рассвет ауылы 4 1924
Рощин ауылдық округі Пеньково ауылы 3 2226
Светлопольский ауылдық округі Знаменское ауылы 4 1624
Соколов ауылдық округі Соколовка ауылы 1 2749
Якорь ауылдық округі Якорь ауылы 4 2786

Аудан экономикасы (1990 жылдар) өңдеу

Қызылжар ауданының дәстүрлі кәсібі – астық, ет, сүт өнеркәсібі. 1992 жылға дейін 16 кеңшар мен 6 ұжымдар, сондай-ақ 2 аудандық мамандандырылған шаруашылық бірлестігі, мемлекеттік асыл тұқымды станса, 2 ірі құс фабрикасы болған. Нарықтық экономикаға өтуге байланысты бұл шаруашылықтардың негізінде шаруа қожалықтары, жеке сауда-коммерциялық мекемелер мен акционерлік бірлестіктер құрылды.Қазір өндеу өнеркәсібі орындарының ішінде май және нан зауыттары, тұрмыстық қызмет көрсету мен жергілікті өнеркәсіп комбинаттары, көліктік және құрылыс-жөндеу ұйымдары жұмыс істеуде. Бескөл ауылы аумағында Солтүстік Қазақстан Мал шаруашылығы және малдәрігерлік ғылыми-зерттеу институты, сондай-ақ тәжірибе шаруашылығы бар. Бескөл құс фабрикасы диеталық жұмыртқа мен құс етін шығарады.

Жол торабы өңдеу

Аудан бойынша Қазақ (Петропавл – Алматы), Ресей Федерациясының Оңтүстік Орал темір жолы; Петропавл – Есім (РФ), Петропавл – Көкшетау, Петропавл – Қорған, Петропавл – Омбы (РФ) автомобиль жолдары, Уфа – Петропавл – Омбы мұнай құбыры өтеді.

Инфрақұрылымы өңдеу

Ауданда 67 жалпы білім беретін мектеп, 2 кәсіптік-техникалық мектеп, Новоникол «Жасөспірімдер үйі», 2 балабақша, облыстық жасөспірімдер мен балалардың велоспорт спорт мектебі, балалар мен жасөспірімдердің дене тәбиесі дайындығы мектебі, Архангел коррекциялық балалар үйі, жетім балаларға арналған Соколов арнайы мектеп-интернаты, 9 мәдениет үйі, 6 клуб, 15 кітапхана, 3 киноқондырғы қызмет көрсетеді. Ауданда орталық аурухана, ауылдық аурухана, 9 отбасылық-дәрігерлік амбулатория, 8 фельдшерлік-акушерлік пункт, 47 фельдшерлік пункт, 14 дәріхана, 1 санэпидстанса бар. 1989 жылы Прибрежный ауылдық округінің аумағында радон суының қоры табылды, бұл қайнар көзі негізінде емдеу профилакторийі жұмыс істейді. 1991 жылы Михайловка ауылында жер асты минералды суларын шығару басталды.

Қызылжар ауданы 1967 жылдан бастап орыс тілінде «Маяк», 2003 жылдан бастап қазақ тілінде «Қызылжар» газеттері шығады.

Тарихи ескерткіштері өңдеу

Қызылжар ауданында тарихи және археологиялық 20 ескерткіш, саяси тұтқындар жол телімі (18 ғ.) және пошталық жол (19-ғ. басы) тіркелді.

Дереккөздер өңдеу

  1. Қысқа тарихи анықтама. Солтүстік Қазақстан облысының Қызылжар ауданы әкімінің ресми интернет-ресурсы. Тексерілді, 3 желтоқсан 2016.
  2. Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
  3. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
  4. Солтүстік Қазақстан облысының әкімшілік-аумақтық құрылысының тарихы бойынша анықтама (29 шілде 1936 ж. - 1 қаңтар 2007 ж.)
  5. «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, I том
  6. Ресей империясы, КСРО халық санақтары
  7. ҚР халық санақтары

Сыртқы сілтемелер өңдеу