Қыпшақ тілдері

Қыпшақ тілдерітүркі тілдері арасында тіл саны бойынша ең ірі топтардың бірі. Қыпшақ тілі тармағын ғалымдар Батыс-түркі тілдері (кейде солтүстік-батыс тілдері ) деп атайды. Қыпшақ тілдері орта ғасырда көне түркі тілдері негізінде қалыптасқан.

Қыпшақ тілдері тобы
Жоғрапиялық
таралуы:
Жаралу бойынша
тектестіруі
:
Алтай тілдері[1] (controversial)
 Түркі тілдері
  Қыпшақ тілдері тобы
Бөлікшелері:

Қыпшақ тілдерінің таралу аймағы

Бөлікшелері өңдеу

Географиясына және тілдің құрамына қарай қыпшақ тілдері келесі тармақтарға бөлінеді [2]:

Ерекшеліктер өңдеу

Қыпшақ тілдері тобына басқа түркі тілдерінен айырмашылығы:

  • дауыстылар саны 8 — 9 болады, ы, і, у, ү ерекше дыбыстары қолданылады;
  • ерін үндестігі сирек кездеседі (құлұн — құлын);
  • созылыңқы дауыстылары жоқ; в) ғ, г дыбыстары мүлдем айтылмайды не у, й дыбыстарымен алмасады. (тағ>тау);
  • сөз басында ұяң б, қатаң т, к, қ дыбыстары болады (болат, тіл — полат, діл);
  • б дыбысының орнына м қолданылады (бен — мен);
  • сөз басында й ~ ж ~ ж (дж) дыбыстары тұрақсыз келеді (йол — жол (джол);
  • кейбір қатаң дыбыстар ұяң айтылады: п>б, қ>ғ, к>г дауыстылар арасында спирант дыбыстарға айналады: п>у; б>у; қ>ғ; к>г.

Көне қыпшақ ескерткіштерінің тілі (Қыпшақ жазба ескерткіштері) өңдеу

Көне қыпшақ тілі Қимақтар мемлекеті тұсында туындап (9 — 11 ғасырлар), қазіргі тілдердің негізі болған. [3] Моңғолдар үстемдігі тұсында ол тілде сөйлейтін ру-тайпалар ыдырады, Алтын Орда кезінде (13 — 15 ғасырлар) әдеби, ресми тіл ретінде қолданылып, кейін тұтастығынан тағы да айрылды. Сөйтіп, қазіргі Қыпшақ Тілі Тармағы пайда болды. Қыпшақ тілі Осман түріктері тілінің диалектілеріне айналған.

Дереккөздер өңдеу

  1. Gordon, Raymond G., Jr. (ed.) Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Language Family Trees - Altaic (HTML) (2005). Тексерілді, 18 наурыз 2007.
  2. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Kipchak". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
  3. [1]