Үлкен Алап (ағылш. Great Basіn) - Солтүстік Америкадағы (АҚШ-тың батысында) Кордильера тауының ішкі белдеуіндегі аса ірі таулы қырат. Батысындағы Сьерра-Невада және Каскад таулары мен шығысындағы Сеңгір таулардың аралығында жатқан орасан зор ішкі тұйық алап.

Үлкен Алап

Үлкен Алап картасы
Сипаттамасы
Тау жүйесі

Кордильера тауы

Пайда болған кезеңі

Мезозой, кайнозой

Ең биік шыңы

Уиллер тауы

Биіктігі

3982 м

Орналасуы

36°34′43″ с. е. 118°17′31″ б. б. / 36.57861° с. е. 118.29194° б. б. / 36.57861; -118.29194 (G) (O) (Я)Координаттар: 36°34′43″ с. е. 118°17′31″ б. б. / 36.57861° с. е. 118.29194° б. б. / 36.57861; -118.29194 (G) (O) (Я) (T)

Елдер

 АҚШ

Үлкен Алап (АҚШ)
Үлкен Алап

Жер бедері өңдеу

Меридиан бағытында созылған, биіктігі 3000 метрден асатын қысқа жоталардан (Уиллер тауы, 3982 м) және оларды бөліп тұрған қазаншұңқырлардан тұрады. Қазаншұңқырлар жайпақ, түбі шамамен 1200—1500 м биіктікте. Ең тереңі — Ажал аңғарының түбі 85 м биіктікте.

Геологиялық құрылымы өңдеу

 
Үлкен Алап (Great Basіn)

Жер бедері мезозойлық қатпарлы іргетастың кайнозойда жақпарлы дислокацияға ұшырауының нәтижесінде түзілген. Бұл қозғалыстар жанартаулық әрекеттерге ұласқан. Сондықтан, көптеген биік шыңдар сөнген жанартау конустарынан тұрады. Қазіргі құрғақ климат жағдайында механикалық үгілу күшті жүреді. Тұрақты ағыстың жоқтығынан үгілген материалдар шетке шығарылмайды да, қазаншұңқырларды толтырып, жоталардың етектерін басып жатады.

Климаты өңдеу

Климаты тым континенттік, көпшілік бөлігінде субтропиктік, солтүстігінде — қоңыржай. Ауаның температурасы жазда тәулік ішінде күрт ауытқиды. Қазаншұңқырлар күндіз қатты ысиды да (Ажал аңғарында 56,7°С температура тіркелген), түнде ондаған градусқа салқындайды. Шілденің орташа температурасы 20 – 22°С. Қысы салқын, тұман жиі түседі. Қаңтардың орташа температурасы көп жерінде 0°С төңірегінде. Жылдық жауын-шашын мөлш. 200 мм шамасында, кейбір қазаншұңқырларда 100 мм-ге жетпейді, жоталардың батыс беткейінде 500 мм-ге дейін көбейеді. Үлкен Алап түгелдей дерлік тұйық алапқа жатады. Жер беті су ағысы мардымсыз, уақытша ағыстар және қалдық көлдер көп. Ең ірі көлдері: Үлкен тұзды көл, Пирамид, Сивир, Юта.

Өсімдігі өңдеу

Қазаншұңқырларда қоңыр, сұр топырақ, сор мен сортаңдар, тауларда қышқыл қоңыр топырақ таралған. Көпшілік бөлігін шөлейт алып жатады. Өсімдігі солт-нде астық тұқымдасты — жусанды, оңтүстігінде кактус, юкка және агава аралас креозот бұтасы басым. Топырағы тұзды, тұйық көлдердің төңірегінде өсімдік өте жұтаң. Жоталардың беткейлерінде қарағай-арша орманы тараған. Жануарлар әлемінде жорғалаушылар негізгі орын алады (сылдырмақты жылан, кесіртке, т.б.). Өзен бойы алқаптарында бау-бақша, арпа-бидай егіледі. Тау беткейлері мал жайылымына пайдаланылады. Мысалы, полиметалл, алюминий, вольфрам, т.б. кен орындары бар. [1]

Дереккөздер өңдеу